Đã 48 năm kể từ khi ra đời, ca khúc Cô giáo Bản Mèo được trình diễn ở rất nhiều hội thi, ngày lễ; gây xúc động, truyền cảm hứng về tấm gương của biết bao thầy cô giáo đã không quản ngại khó khăn, vất vả, hết lòng vì học trò. Song, những thông tin về tác giả bài hát hầu như vắng bóng. Thậm chí, nhiều video trình diễn ca khúc không hề có một dòng nào ghi tên tác giả.
 |
Thầy giáo Trần Phú Thế Cường có cuộc sống hạnh phúc bên người bạn đời. |
Mồ côi cha mẹ từ năm 4 tuổi và con đường tự học
Thầy giáo Trần Phú Thế Cường chia sẻ, ngoài ca khúc “Cô giáo Bản Mèo”, thầy còn là tác giả của rất nhiều ca khúc, như “Về miền Tây”, “Trên biên cương sông Mã”,…; Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ (phổ thơ Nguyễn Khoa Điềm)... Nhiều bài hát được in trong các tuyển tập NXB âm nhạc, được phát trên Đài Tiếng nói Việt Nam...
Một số ca khúc được các tổ chức, trường… sử dụng làm bài truyền thống như “Bài ca Hội cựu giáo chức Việt Nam”, “Bài ca Trường THPT Thăng Long”…
Thầy cùng với thầy Văn Nhân là tác giả của hợp xướng “Tiếng hát sư phạm” (gồm có 4 chương, trong đó, thầy Văn Nhân viết chương 3, chương 4) được nhiều thế hệ sinh viên biết đến.
Tuy nhiên, thầy Cường lại không phải là người được đào tạo bài bản về nhạc. Ngay từ khi còn nhỏ, cậu bé Cường đã sớm chịu cảnh vất vả của một cậu bé mồ côi cả cha lẫn mẹ. Khi cậu lên 4 tuổi, người mẹ thương yêu đã vĩnh viễn rời xa, để lại đứa con thơ dại. Năm lên 7 tuổi, cậu mất nốt người cha – chỗ dựa cuối cùng.
Không còn cha mẹ, cậu bé Cường phải đi ở nhờ những ông chú, bà bác của mình, vừa học vừa làm đủ thứ để có tiền.
“Tôi say mê âm nhạc nhưng không có điều kiện để học bài bản, tôi đến với âm nhạc bắt đầu từ tự học, qua sách và qua những chương trình dạy hát của Đài Tiếng nói Việt Nam”, thầy Cường chia sẻ.
Ngày mới nhận nhiệm vụ dạy học trên vùng cao, một tháng, thầy chỉ có 12kg gạo, lương 16 đồng, nhưng thầy vẫn sẵn sàng nhường đồng lương ít ỏi cho các em mua sắn, mua ngô chống đói.
Nhường tiền lương ít ỏi cho học sinh mua sắn, ngô chống đói
Trở thành giảng viên của Khoa Ngữ văn, Trường ĐH Sư phạm Hà Nội bộ môn Nghệ thuật học, sau này thầy mới có dịp đi học một số chương trình về hòa âm, phối khí do các nhạc sĩ dạy.
Những năm tháng tuổi thơ nhọc nhằn cộng với những ngày tháng trải nghiệm khi xung phong lên vùng cao dạy chữ trước khi trở thành giảng viên đại học, thầy có sự đồng cảm với nỗi vất vả, hy sinh của các thầy cô giáo, thương yêu học trò và yêu nghề dạy.
Tốt nghiệp khoa Ngữ văn, Trường ĐH Sư phạm Hà Nội, thầy Cường đã xung phong lên Tuyên Quang dạy học.
Ngày đó lớp học chỉ có nhà tranh vách nứa, thậm chí chỗ đi vệ sinh cũng không có. Các em đều là người dân tộc, rất nghèo, thầy giáo cũng nghèo. Một tháng, thầy giáo chỉ có 12kg gạo, lương 16 đồng, nhưng thầy vẫn sẵn sàng nhường đồng lương ít ỏi cho các em mua sắn, mua ngô chống đói.
“Thầy cũng đi mấy chục cây số đường đèo cùng trò về thăm nhà, rồi đá bóng, chơi đùa cùng các em, đó là những kỷ niệm không thể nào quên được”, thầy Cường chia sẻ.
Năm 1967, thầy Cường được giữ lại làm giảng viên khoa Ngữ Văn, giảng dạy về Mỹ học, Nghệ thuật học và sau là Phương pháp dạy học Văn.
Những năm tháng trải nghiệm cuộc sống khó khăn bên các học trò vùng cao khiến thầy Cường càng thêm yêu nghề dạy, thương yêu học trò. Và đó cũng là cảm hứng cộng hưởng để thầy Cường sáng tác ca khúc Cô giáo Bản Mèo sau này.
 |
Thầy giáo Trần Phú Thế Cường bên ca khúc mang tên Cô giáo trên Bản Mèo được in năm 1982. |
“Người giáo viên rất cần có tình yêu với nghề và tình yêu với con người. Nhìn thấy các em nghèo khổ, vất vả mà thương thì đó không chỉ là tình sư phạm, mà trước hết là tình của con người với nhau. Tôi luôn có niềm tin vào sự tử tế, vào tấm lòng của các thầy cô trên khắp mọi miền Tổ quốc", thầy Trần Phú Thế Cường chia sẻ
Viết “Cô giáo bản Mèo” trong niềm xúc động mãnh liệt
Thầy Trần Phú Thế Cường chia sẻ, bài hát Cô giáo Bản Mèo ra đời trong một niềm xúc động mãnh liệt, không định trước.
Tháng 5/1974, thầy và các cán bộ, giảng viên của khoa Ngữ văn có chuyến đi thực tế và nói chuyện văn chương tại miền Tây Bắc.
Một hôm đoàn định đi Tây Trang (vùng biên giới giữa Việt Nam và Lào), nhưng trời mưa dữ dội khiến đoàn phải thay đổi lịch trình. Đi được một đoạn khoảng 20km, đoàn phải rẽ vào nghỉ chân bên đền thờ tướng quân Hoàng Công Chất.
“Đền thờ chỉ còn một cây đa to, dưới đó dựng lên một lớp học đơn sơ, tranh tre nứa lá. Trước mắt cả đoàn là hình ảnh một cô giáo trẻ, đang say sưa dạy khoảng 20 em học bài. Những chú chim rừng véo von như cũng học bài cùng các em.
Khung cảnh ấy, hình ảnh ấy đã đi thẳng vào trái tim tôi. Và ngay trong đêm hôm đó, tôi đã viết ca khúc Cô giáo trên Bản Mèo, và hoàn thành bài hát trong chuyến đi công tác”, thầy Trần Phú Thế Cường chia sẻ.
Thầy Cường cho biết, ca khúc ra đời trong một hoàn cảnh như vậy, nên mọi “chất liệu” trong bài hát đều là thực, từ cô giáo, tiếng chim ca, vách nứa… Tuy nhiên, khi viết Cô giáo trên Bản Mèo thì lớp học ở đây không chỉ là một lớp học cụ thể, một cô giáo cụ thể nữa, mà chuyển tải một ý nghĩa rộng hơn, đó là tấm gương của biết bao thầy cô giáo đã không quản ngại khó khăn, vất vả, đem ánh sáng tri thức đến cho học trò”, thầy Trần Phú Thế Cường cho biết thêm.
Khi mới ra đời ca khúc có tên là “Cô giáo trên Bản Mèo”. Nhưng sau này, một số người trình bày ca khúc đã sử dụng một số tên gọi khác như “Cô giáo lên Bản Mèo”, “Cô giáo Bản Mèo”.
Nội dung bài hát cũng có một số “dị bản” so với bản gốc. Ví dụ, câu hát “Mà niềm vui dạt dào bên vách nứa” một số người hát: “Mà niềm vui dạt dào bên vách suối”, có người lại hát là “vách núi”.
Nhưng những “dị bản” đó không làm ảnh hưởng đến nội dung của bài hát, có thể coi bài hát giờ có 3 tên gọi.
Có nhiều người hỏi thầy, vì sao không đăng ký bản quyền tác giả, hoặc không phàn nàn ca sỹ hát mà không ghi tên tác giả? Thầy trả lời: “Ai hát cũng được, càng nhiều người hát càng tốt, miễn là truyền được tình yêu đối với nghề giáo, sự tri ân với những thầy cô hết lòng về học sinh thì đó là niềm hạnh phúc lớn lao đối với tôi rồi”.
“Cô giáo trên Bản Mèo” là điển hình cho những tấm gương của biết bao thầy cô giáo đã không quản ngại khó khăn, vất vả, đem ánh sáng tri thức đến cho học trò.
