1. Protein (thường gọi là protit hoặc đạm) là chất hữu cơ quan trọng nhất tham gia cấu tạo tế bào sống, chiếm 1/5 trọng lượng cơ thể. Cơ thể người cai nghiện đã bị kiệt quệ nguồn năng lượng lấy từ mỡ và đường dự trữ thì việc cung cấp protein là tiếp nguồn cung cấp năng lượng cho sự tồn tại sự sống của cơ thể.
Trong tất cả các loại thức ăn có xuất xứ là chất hóa học hữu cơ đều chứa lượng protein nhiều ít khác nhau: Vật chất khô (còn 14% thủy phần) của gạo, bột mỳ chứa 8 – 9% protein, bột đậu tương chứa 35% protein thô. Bột cá, bột tôm, bột thịt chứa khoảng 45 – 80% protein thô. Protein từ thức ăn nguồn gốc thực vật có giá trị sinh học (khả năng tiêu hóa và sử dụng) thấp hơn protein từ thức ăn có nguồn gốc động vật, vì protein thực vật không đủ 10 axit amin thiết yếu cho nhu cầu dinh dưỡng của cơ thể.
Trong 10 axit amin thiết yếu có mặt 4 loại axit amin thuộc loại đầu bảng nằm trong axit amin “giới hạn” đó là: Lysine, Methionine, Theronine, Tryptophan. Sự nghiệt ngã của tự nhiên trong quá trình cân đối các axit amin buộc con người phải tuân thủ trong quá trình định khẩu phần ăn cho người cai nghiện chất ma túy. Hội chứng suy dinh dưỡng nói chung và suy dinh dưỡng nói riêng ở người nghiện đều bắt nguồn từ tình trạng dư thừa và thiếu hụt axit amin.
2. Vitamin
Người nghiện sợ ánh sáng trời, ẩn nấp ở nơi tối tăm nên phản ứng với vitamin A không xảy ra nên cơ thể thiếu hụt vitamin D nghiêm trọng. Vitamin D có ý nghĩa quan trọng với người nghiện ma túy “Đá” vì nó chống liệt chi tăng hấp thu canxiphotpho theo cơ chế tác động lên tế bào niêm mạc ruột tạo nên protein có gắn canxi. Các protein này làm cho Ca và Magie (Mg) hấp thu dễ dàng và ảnh hưởng đến hấp thụ photpho (P). Vitamin D cùng với hormon cận tuyến giáp trạng và caxitonin duy trì sự thẩm thấu Ca, P làm tăng vận chuyển Ca, P từ huyết tương vào xương và được tích lũy ở đó.
Sự thiếu hụt vitamin D làm cho người nghiện bị co giật, giảm lượng hồng cầu huyết sắc tố làm tăng hoạt tính của men photphataza dẫn đến giàm lượng xitrat trong huyết thanh.
Tuy nhiên việc bổ sung vitamin D cần đúng liều lượng nếu đưa vào nhiều quá có thể dẫn tới ngộ độc vitamin A làm giảm khối lượng gan và các khối xương trụ, vôi hóa động mạch chủ. Đối với người cai nghiện nên bổ sung vitamin D khoảng 200 UI/ngày.
- Vitamin B1 (thiamin). Cơ thể người nghiện chất ma túy luôn thiếu vitamin B1 nên không thèm ăn, cơ chân yếu, tim to, loạn nhịp tim và hô hấp. B1 có sẵn trong thức ăn nên chỉ bổ sung thêm khoảng 0,10 mg/ngày.
- Vitamin B2 (Riboflavin). Cơ thể người nghiện ma túy thiếu B2 nghiêm trọng nên giảm tính thèm ăn, dễ mắc bệnh ngoài da và mắt, dễ nôn mửa, tế bào gan, tế bào thận mất màu, gan tích mỡ, làm thoái hóa buồng trứng ở nữ giới, thoái hóa vỏ myelin ở dây thần kinh hông và tay. Vitamin B2 có sẵn trong thức ăn. Trong giai đoạn cai nghiện người bệnh còn kém ăn cần bổ sung thêm 3mg/ ngày.
- Vitamin B3 (axit pantotenic). Cơ thể người nghiện ma túy thiếu hụt B3 giảm sức đề kháng đi lại không vững, bị tiêu chảy, giám tăng trọng, sinh bệnh viêm da, cơ chân yếu. B3 có sẵn trong thức ăn, nếu ăn tốt thì không cần bổ sung, gia đoạn ăn ít cần bổ xung 5mg/ngày. Nguồn cung cấp B3là sữa bột, nấm men, ngũ cốc.
- Vitamin B6 (Pyridoxine, adermin): Cơ thể người nghiện ma túy thiếu hụt B6 làm phát bệnh co giật, mất điều vận, hôn mê, chán ăn, sút cân, thiếu máu, tích mỡ ở gan và các chứng bệnh ngoài da. Cần bổ sung B6 cho người bệnh liên túc trong suốt quá trình cai nghiện. Liều dùng hàng ngày 5mg. Nguồn cung cấp vitamin B6: bột ngũ cốc, bột cá, cà rốt, sữa khô.
3. Khoáng đa lượng
Khoáng đa lượng là những nguyên tố khoáng chất dinh dưỡng. Cơ thể động vật cần 6 nguyên tố khoáng đa lượng là: Canxi (Ca), Photpho (P), Natri (Na), Clo (Cl). Magie (Mg), Kali(K), Lưu huỳnh (S). Cơ thể người nghiện luôn thiếu hụt nguyên tố canxi và phốtpho. Hai nguyên tố này đi đôi với nhau vì nếu Ca nhiều hơn P làm giảm hấp thụ P dẫn tới vôi hóa xương. Canxi và phốt pho giữ vai trò chính trong việc phát triển bộ xương và thực hiện nhiều chức năng sinh lý khác trong cơ thể sống. Phốtpho tham gia vào các thành phần hợp chất xúc tác sinh học trong chuyển hóa năng lượng (ATP thành ADP + P), trong dẫn truyền thần kinh. Canxi cần cho sự đông máu, dẫn truyền thần kinh, cơ cổ và hoạt động của các enzym.
Bổ sung thiếu hụt canxi và phốt pho bằng cách tăng khẩu phần cá trong suất ăn hàng ngày.
4. Khoáng vi lượng thuộc loại “vi dinh dưỡng” Giống như vitamin chỉ cần một lượng rất nhỏ tính bằng mg. Đối với cơ thể người nghiện ma túy thì hệ thống tiêu hóa đã bị chất ma túy lũng đoạn ngay từ khâu đầu tiên là cảm giác thèm ăn gây hội chứng suy dinh dưỡng. Ở những người suy dinh dưỡng nặng người ta tìm thấy nồng độ kẽm (Zn) ở dưới trị số tối thiểu. Trị số tối thiếu nồng độ kẽm (Zn) trong huyết tương ở nam giới là 0,9 g/l, nữ giới là 0,85 g/l. Vì thế đối với người nghiện ma túy phải cung cấp đủ 14mg kẽm trong khẩu phần ăn hàng ngày. Nguồn cung cấp vi chất dinh dưỡng Zn là bột cá.
Ngoài vi chất dinh dưỡng Zn cơ thể người nghiện cẫn được bổ sung vi chất dinh dưỡng sắt (Fe).
Sắt là thành phần của Hemoglobin trong hồng cầu, có trong myoglobin trong bắp thịt, trong transfrin của huyết thanh, trong Hemosiderin của gan. Fe tham gia vào các sắc tố hô hấp tế bào. Fe là nguyên liệu tạo nên cơ và da. Thiếu hụt Fe gây bệnh thiếu máu, khó thở, co giật hoành cách mô, đánh trống ngực, gan to tích mỡ, máu loãng, lá lách to, mẫn cảm với bệnh truyền nhiễm.
5. Năng lượng dinh dưỡng sinh học.
Đối với cơ thể người cai nghiện cần 2600 Kcalo/ ngày nhưng phải bố trí qua các chủng loại thức ăn sau đây:
1. Tinh bột ngũ cốc: 600g = 520 Kcalo
2. Thịt, cá 200g = 200 Kcalo
3. Trứng vịt 2 quả 50g = 360 Kcalo
4. Dầu thức vật 80 gam = 700 Kcalo
5. Sữa 300g = 210 Kcalo
6. Rau xanh 500g = 100 Kcalo
7. Quả chín còn tươi: 200g = 100 Kcalo
8. Đạm (truyền tĩnh mạch) 60 g = 210 Kcalo
Cộng: 2600 Kcalo.
Cần phải nói rõ là thực đơn trên chỉ dùng chỉ tiêu calo để thể hiện nhưng phải bố trí đúng chủng loại thức ăn là vì đã cân đối đủ các chỉ tiêu cần thiết như: Protein có hàm lượng axit amin, vitamin đã được cân đối, chất khoáng đa lượng, vi lượng, nhiệt lượng. Đây là thực đơn mẫu có thể thay thế bằng các loại thức ăn khác nhưng phải bảo đảm có đủ chất như loại thức ăn ở bảng mẫu.
Cung cấp dinh dưỡng cho người cai nghiện quan trọng như cung cấp thuốc chữa bệnh.
Lương y Kiều Bình Quang (Hội Đông y Quận Cầu Giấy)
