Nhân trần hao còn có tên gọi là nhân trần, miên nhân trần, nhung háo... Tên khoa khoa học là Artemisia Capillaris Thunb. Các bộ phận mọc trên mặt đất được sử dụng để làm thuốc.
Trong nhân trần hao có chứa hóa chất kích thích dòng mật nên được sử dụng để điều trị bệnh gan (viêm gan), sỏi mật và cholesterol cao. Nó cũng được sử dụng để kích thích tạo mật. Các hoạt chất khác trong nhân trần hao cũng có thể làm giảm sốt, giảm sưng, tăng đi tiểu và tiêu diệt nấm và vi khuẩn.
Trong Đông y không có từ ung thư gan mà được gọi là can ung, can nham với biểu hiện: Hai mạng sườn đầy, nằm xuống thì giật mình sợ hãi, không tiểu tiện được. Phần nhiều do khí phẫn uất nghịch lên, tích lại, sinh đàm rồi nung nấu gây thành bệnh. Bắt đầu vùng huyết kỳ môn (thuộc kinh can). Vị trí ở vùng ngực. Đầu vú thẳng xuống, giữa khe sườn thứ sáu, hơi sưng và đau lâm râm, rồi lan tỏa ra mạn sườn, xương sườn, sợ ấn và sờ tay vào hoặc đi tiểu tiện thì càng đau nhiều hơn, hoặc nằm nghiêng thì ho, mạch huyền sắc, thường sợ lạnh, sốt nóng. Tiếp đó đau cục bộ nhiều hơn. Mạn sườn căng đầy, mình nóng không giảm. Nếu kéo dài không được điều trị hoặc điều trị không thích hợp (thất trị) thì bị tấy mủ và vỡ. Có thể nôn, ho hoặc nôn hoặc đi đại tiện ra máu mù có màu sẫm và thối khắm.
Trong các bài thuốc chữa ung bướu ở gan, y thư cổ có hai bài dùng nhân trần hao thang để chữa chứng can nham – ung thư gan như sau:
Nhân trần hao thang (Bài thuốc trong Thương hàn Luận): Nhân trần hao 6 lạng, chi tử 14 quả, đại hoàng (bỏ bì) 2 lạng. Trước hết lấy nước sắc nhân trần, sau đó cho các vị thuốc còn lại vào cùng sắc, bỏ bã, chia làm 3 lần uống. Sau uống, tiểu tiện đi lợi, nước tiểu đặc như nước bồ kết, đỏ, 1 đêm thì bụng nhẹ, hoàng đản theo tiểu tiện đi ra.
Công năng: Thanh nhiệt lợi thấp. Chữa chứng hoàng đản thuốc thấp nhiệt, toàn thân, mặt, mắt đều vàng, màu vàng tươi, phát nhiệt nhưng trên đầu ra mồ hôi, mình không ra mồ hôi, khát nước, bụng hơi đầy, đại tiện bó, tiểu tiện sẻn, đỏ. Những năm gần đây người ta cũng dùng bài này để chữa chứng viêm gan dạng hoàng đản lây nhiễm cấp tính.
Trong bài thuốc nhân trần hao thanh nhiệt, lợi thấp, chữa hoàng đản; Chi tử thanh thấp nhiệt, lợi tam tiêu. Đại hoàng giáng tiết uất nhiệt, phối hợp với nhân trần, chi tử thông lợi đại tiểu tiện, khiến tà thấp nhiệt phải bài tiết đi xuống. Nghiên cứu thực nghiệm cho thấy: Có tác dụng lợi mật.
Nhân trần hao thang gia giảm: Nhân trần 15g, đại hoàng 10g, chi tử 10g, kim tiền thảo 30g, hổ trượng 30g, phục linh 15g, trạch tả 10g, mộc thông 10g, đại phúc bì 10g, hậu phác 10g, bạch chi liên 15g, tào hưu 20g. Gia giảm: đại tiện táo kết gia mang tiêu (hòa vào uống) 6g, chỉ thực 10g; Bụng trướng nhiều gia mộc hương 10g; Sốt nóng cao gia sinh thạch cao (sắc trước) 30g, tri mẫu 10g.
Bài thuốc này dùng để trị can nham thuộc dạng thấp nhiệt kết độc. Triệu chứng chủ yếu: Mình, mắt vàng, hai mạn sườn trướng đau, miệng đắng, ăn kém, lợm giọng, buồn nôn, ngực đầy trướng, đại tiện đi ít không đẫy, tiểu tiện đỏ sẻn, rêu lưỡi vàng nhớt, mạch huyền hoạt.
Phương pháp điều trị: Thanh nhiệt, lợi thấp, tả hỏa giải độc.
TTND.Lương y giỏi Trần Văn Quảng (Hội Đông y Việt Nam)
