Nhân sâm bại độc tán (Thái Bình Huệ dân hòa tễ cục phương) còn gọi là bài Bại độc tán. Bài thuốc gồm có: Sài hồ, cam thảo, cát cánh, nhân sâm, xuyên khung, bạch linh, chỉ xác, tiền hồ, khương hoạt, độc hoạt mỗi vị đều 900g. Không có nhân sâm dùng đảng sâm thay thế.
Cách dùng: Các vị thuốc nói trên cùng tán thành bột thô (to). Mỗi lần uống 2 đồng cân (6g). Cho thuốc bột vào một chén nước to, cho mấy lát gừng sống (sinh khương), một ít bạc hà, cùng đun sôi kỹ còn 7/10, bỏ bã đi. Người bệnh rét nhiều thì uống nóng, nóng nhiều thì uống nguội, uống ngày 2 lần.
Nếu dùng thuốc thang, liều lượng như sau: Khương hoạt 5g, độc hoạt 5g, sài hồ 5g, tiền hồ 8g, chỉ xác 5g, phục linh 10g, cát cánh 12g, xuyên khung 5g, cam thảo 5g, đảng sâm 10g, cho 3 lát gừng sống và 3g bạc hà cùng sắc lên uống: mỗi ngày 1 thang, chia làm 2 - 3 lần.
Công dụng: Ích khi giải biểu, tán hàn trừ thấp khư đàm chỉ khái. Chủ trị: Cơ thể hư nhược, ngoại cảm phong hàn, thấp tà, sợ lạnh phát nhiệt, nhức đầu không ra mồ hôi, xương khớp đau ê ẩm, ngạt mũi, nặng tiếng, ho có đờm.
Nhân sâm bại độc tán là bài thuốc hay chữa cảm mạo lưu hành (cảm cúm) kể cả người già hoặc người bị bệnh mạn tính khác. Sách Chính phương khảo đã nói: Bài thuốc này bồi dưỡng chính khí, đánh bại độc tà, cho nên mới gọi là bài Bại độc.
Sâm tô ẩm (Thái Bình Huệ dân hòa tễ cục phương). Bài thuốc gồm có: Nhân sâm 6g (không có nhân sâm dùng 10g đảng sâm), tử tô diệp 6g, cát canh 6g, tiền hồ 6g, bán hạ (chế) 6g, phục linh 6g, trần bì 4g, cam thảo 4g, cát cánh 6g, chỉ xác 4g, mộc hương 4g, gia sinh khương 3 lát, đại táo 3 quả. Sắc nước uống mỗi ngày 1 thang, chia làm 2 lần.
Công hiệu: Ích khí giải biểu, trừ đờm chữa ho. Chủ trị: Người vốn hư nhược, ngoại cảm phong hàn, trong có đàm thấp, có triệu chứng sợ lạnh, phát nhiệt, nhức đầu, ngạt mũi, ho nhiều đờm, ngực đầy ách khó chịu hoặc nôn ọe, rêu lưỡi trắng, mạch nhược hay phù, mà hư.
Trong bài thuốc: Nhân sâm, phục linh, cam thảo, đại táo kiện tỳ, ích khí; Tử tô diệp (lá tía tô), cát căn, sinh khương, phát biểu tán tà (cho ra mồ hôi); Tiền hồ, cát canh tuyên thông phế khí, tiêu đờm, chữa ho; Bán hạ chế, trần bì táo thấp, hóa đàm để bài tiết trọc tà; Chỉ xác, mộc hương lý khí khoan trung, tiêu đầy. Các vị thuốc phối hợp lại cùng thu được công hiệu, ích khí giải biểu, tiêu đàm, chỉ khái.
Hạnh tô tán (Ôn bệnh điều biện). Bài thuốc gồm có: Tô diệp (lá tía tô) 6g, bán hạ chế 6g, tiền hồ 6g, cát cánh 6g, chỉ xác 5g, quất bì (trần bì) 6g, hạnh nhân 9g, phục linh 9g, sinh khương 2 lát, đại táo 3 quả, cam thảo 6g. Cho nước vào sắc hai lần, trộn vào nhau, chia làm 2 - 3 lần uống, ngày 1 thang.
Công hiệu: Phát tán phong hàn, tuyên thông phế khí, hóa đàm chỉ khái. Chủ trị: Cảm mạo phong hàn, trong kiêm đàm thấp, hơi nhức đầu, ho, đờm trắng loãng, ngạt mũi không ra mồ hôi, rêu lưỡi trắng, mạch phù hoặc huyền.
Lưu ý: Khi uống thuốc cảm cúm nói trên, người bệnh nên kiêng những thứ ăn đồ uống như thịt gia cầm (gà, vịt ngan, ngỗng), các loại chim trời, thịt chó, thịt trâu và đồ nướng, rán, cua, tôm, trứng vịt. Không được uống rượu, bia.
TTND.Lương y giỏi Trần Văn Quảng (Hội Đông y Việt Nam)
