Nguyên nhân chủ yếu là do rượu
Sau 2 ngày nghỉ cuối tuần, đặc biệt là những đợt nghỉ kéo dài như Tết số người bị bệnh tim mạch và tử vong do tim mạch tăng cao. Nguyên nhân một phần là do chủ quan của người bệnh trì hoãn không đi viện vào ngày nghỉ hoặc do thay đổi trạng thái từ nghỉ ngơi sang hoạt động làm tăng gánh nặng thể lực và tăng áp lực về tinh thần, đặc biệt là chế độ sinh hoạt những ngày nghỉ, vui quá độ, uống quá chén là yếu tố quan trọng khởi phát bệnh và gây ra các biến chứng bao gồm cả tử vong. Bệnh thường gặp ở nam giới lứa tuổi 30 – 55, có uống nhiều rượu, thậm chí cả bia và rượu vang.
Uống quá nhiều rượu trong một thời gian dài có thể gây ra các biến chứng tim mạch trầm trọng như suy tim, ứ huyết, tăng huyết áp, tai biến mạch não, rối loạn nhịp tim và... đột tử. Nghiện rượu là một nguyên nhân quan trọng gây ra bệnh cơ tim giãn thứ phát không do thiếu máu cục bộ cơ tim và chiếm tới 1/3 các bệnh nhân bị bệnh cơ tim giãn. Theo ước tính có tới 2/3 người trưởng thành có uống rượu và khoảng 10% có uống nhiều rượu.
Rượu có thể gây tổn thương cơ tim bởi 3 cơ chế sau: Rượu hay các chất chuyển hóa của rượu có thể gây độc trực tiếp lên tế bào cơ tim; Các ảnh hưởng về dinh dưỡng, hay gặp nhất là thiếu vitamin B1 có thể dẫn đến bệnh tim Beriberi; Hiếm hơn là nhiễm độc do các chất phụ gia được cho thêm vào đồ uống như chất cobalt. Trước đây các nghiên cứu cho thấy, rượu chỉ gây tổn thương cơ tim ở các bệnh nhân có chế độ ăn uống thiếu dinh dưỡng, nhưng giờ đây người ta đã chứng minh rằng bệnh cơ tim do rượu có thể xuất hiện ở cả các bệnh nhân có chế độ ăn đầy đủ chất dinh dưỡng.
Rượu làm giảm sự co bóp của cơ tim và gây giãn mạch ngoại vi, hậu quả là làm giảm nhẹ huyết áp do vậy cơ thể phải bù trừ bằng cách tăng nhịp tim cũng như hiệu xuất tim phải tăng bù. Nghiện rượu nặng mạn tính có thể gây bệnh cơ tim với những triệu chứng như loạn nhịp tim, giãn các buồng tim, giảm sự co bóp cơ tim và cuối cùng là suy tim. Có một sự liên quan giữa những biến chứng mạch máu não và uống rượu, nhất là trong vòng 24h sau khi uống rượu. Những rối loạn nhịp nhĩ hay nhịp thất, nhất là nhịp nhanh kịch phát cũng có thể xảy ra sau khi uống nhiều rượu ở những người bình thường.
Rượu gây độc trực tiếp lên tế bào cơ tim
Tổng số lượng rượu mà bệnh nhân uống có vai trò quan trọng gây ra bệnh cơ tim. Bởi rượu hay các chất chuyển hóa của rượu không chỉ gây độc trực tiếp lên tế bào cơ tim mà còn gây độc trực tiếp lên cơ vân (vì người nghiện rượu thường biểu hiện kết hợp cả bệnh cơ tim và bệnh cơ vân). Các nghiên cứu trong giai đoạn cấp cho thấy rượu và các chất chuyển hoá của rượu làm cản trở các chức năng của tế bào và màng tế bào làm ảnh hưởng đến sự vận chuyển và gắn kết với ion canxi, sự hô hấp của ty lập thể, chuyển hoá lipid của tế bào cơ tim, sự tổng hợp protein của tế bào cơ tim, và sự dẫn truyền tín hiệu. Vai trò của các rối loạn chất điện giải khác (giảm kali máu, giảm phốt phát máu, giảm magie máu) trong làm tổn thương cơ tim vẫn chưa được xác định.
Những người nghiện rượu lâu ngày thường có suy giảm chức năng tim trước khi có sự rối loạn chức năng tim này biểu hiện thành các triệu chứng lâm sàng. Sự bất thường cả về chức năng tâm thu (giảm sự co bóp của tâm thất) và chức năng tâm trương (giảm khả năng giãn của tâm thất) có thể gặp ở các bệnh nhân hay uống rượu mà không có triệu chứng của suy tim qua các thăm dò xâm lấn và không xâm lấn. Mặc dù bệnh gan và bệnh tim do rượu thường không song hành với nhau, nhưng các bệnh nhân xơ gan do rượu không có dấu hiệu hay triệu chứng của bệnh tim thường vẫn có các tổn thương rõ ràng của bệnh cơ tim không triệu chứng.
Các triệu chứng của bệnh tim do rượu thường âm thầm, tuy nhiên có một số bệnh nhân có biểu hiện suy tim ứ huyết cấp. Các triệu chứng thường gặp là khó thở khi gắng sức và những cơn khó thở kịch phát vào ban đêm, cảm giác hồi hộp đánh trống ngực do những cơn rung nhĩ kịch phát, những cơn rối loạn nhịp nhanh trên thất. Đôi khi bệnh nhân có thể bị ngất do hậu quả của những cơn tim nhanh trên thất. Bệnh nhân thường không có cơn đau thắt ngực trừ khi bị bệnh động mạch vành hay hẹp van động mạch chủ kèm theo. Các bệnh nhân thường đi khám vì hồi hộp, khó chịu ở ngực, hay ngất đặc biệt sau những cuộc chè chén với một lượng rượu lớn trong ngày nghỉ.
Điều trị hội chứng này là uống giảm lượng rượu để cải thiện triệu chứng suy tim ứ huyết. Tiên lượng của bệnh nhân tiếp tục uống nhiều rượu thường rất xấu, đặc biệt là ở những người có triệu chứng từ trước. Điều trị trong giai đoạn cấp của bệnh suy tim ứ huyết thì tương tự như các bệnh nhân bị suy tim thông thường. Với các bệnh nhân bị suy tim ứ huyết nặng có thể bổ sung thêm vitamin B1.
GS.TS Nguyễn Quang Tuấn (Giám đốc Bệnh viện Bạch Mai)
