Theo y học cổ truyền, viêm mũi dị ứng (tỵ cừu) phát sinh do hai nguyên nhân: 1 - Nhân tố bên trong, do công năng tạng phủ thất điều, chủ yếu liên quan đến tình trạng hư tổn của tạng phế, tỳ và thận. 2 - Nhân tố bên ngoài, do phong hàn, dị khí xâm nhập vào tỵ khiếu mà sinh ra bệnh. Hai nguyên nhân này có thể phối hợp với nhau, thường thấy nhất là phế khí hư nhược, vệ dương bất cố, ngoại tà phong hàn, hoặc dị khí thừa hư xâm nhập mà phát thành bệnh.
Bệnh tuy biểu hiện ở phế nhưng quá trình biến hóa bệnh lý lại có quan hệ hết sức mật thiết với tỳ và thận. Có thể nói, viêm mũi dị ứng lấy phế hư, tỳ hư và thận hư làm chủ. Nguyên tắc cơ bản của điều trị viêm mũi dị ứng là cấp tắc trị tiêu, hoãn tắc trị bản, trị tiêu lấy khứ tà chỉ thế thông khiếu làm chủ; trị bản lấy bổ phế, ích khí, cố biểu, kiện tỳ, ôn thận làm chủ, trong đó lấy trị bản làm đại pháp.
Thể châm: Châm các huyệt tại chỗ và toàn thân theo nguyên tắc tuân kinh thủ huyệt tương phối để đạt mục đích vận kinh điều khí, tuyên thông phế khiếu. Chủ huyệt: Nghinh hương, thượng tinh, phong trì, phong phủ, hòa liêu. Phối hợp: Hợp cốc, bách hội, dương bạch, toản trúc, tỳ du, thận du, túc tam lý... Mỗi lần chậm chọn mỗi nhóm 2 huyện, mỗi ngày châm 1 lần, 7 ngày là một liệu trình, lấy bổ pháp làm chủ.
Cứu pháp: Dùng điếu ngải cứu hàng ngày để ôn thông kinh lạc, tuyên thông tỵ khiếu, mỗi lần chọn mỗi nhóm 2 huyệt, cứu trong 20 phút, 7 - 10 ngày là một liệu trình. Chủ huyệt: Bách hội, thượng tinh, ấn đường. Phối huyệt: Cao hoang, mệnh môn, phế du, thận du, túc tam lý, tam âm giao...
Thủy châm: Dùng các vitamin B1,B6, B12 thủy châm vào các huyệt: Túc tam lý, phế du, thận du, nghinh hương, hợp cốc, tam âm giao, tỳ du. Mỗi ngày 1 lần, mỗi lần thủy châm 2 - 3 huyệt, 10 ngày là một liệu trình.
Nhĩ châm: Dùng kim nhĩ hoàn châm lưu kim 3 - 5 ngày vào các huyệt mũi trong, mũi ngoài, phế, giao cảm, thận, dưới vỏ... trên loa tai, 5 lần là một liệu trình. Có thể dùng hạt vương bất lưu hành hoặc hạt đỗ xanh để dán vào huyệt, cố định bằng băng dính, mỗi ngày day ấn nhiều lần.
Xoa bóp: Mỗi ngày 2 lần vào buổi tối trước khi ngủ và sáng sớm thức dậy dùng hai bàn tay xoa sát vùng thắt lưng chừng 200 lần, sau đó dùng hai ngón tay cái hoặc ngón giữa day ấn hai huyệt nghinh hương trong hai phút sao cho tại chỗ nóng lên là được.
Ngoại trị: 1 - Dùng tất bát hoặc nha bất thực thảo sấy khô tán thành bột thật mịn, mỗi lần lấy một chút bột thuốc hít vào trong mũi, mỗi ngày 3 đến 4 lần. 2 - Dùng bột nha bất thực thảo hoặc bột thác hỗn hợp (tân di, thương nhĩ tử và bạc hà) trộn với vaseline rồi bôi vào trong hốc mũi mỗi ngày vài ba lần. 3 - Dùng hoa cứt lợn tím tươi giã nát vắt lấy nước hoặc ngâm với cồn rồi tẩm vào bông đặt vào hốc mũi từng bên một, mỗi ngày 3 – 4 lần.
ThS.BS Hoàng Khánh Toàn (nguyên Chủ nhiệm Khoa Đông y, Bệnh viện T.Ư Quân đội 108)
