Đối với những người lớn tuổi vốn thận âm hư, có khi cả thận âm và thận dương cùng hư. Nếu thận âm hư thì huyết và dịch bị tổn thương, nếu thận dương hư thường do mệnh môn hỏa của thận bị suy kém không đủ năng lượng để chưng cất thủy của thận âm (thận chủ thủy) để sinh khí cho nên làm cho cả khí và huyết đều bị hao tổn không đủ nuôi dưỡng cơ thể mà sinh ra mệt mỏi.
Đối với người huyết áp cao mệt mỏi. Theo Đông y, người huyết áp cao mệt mỏi thường có 2 nguyên nhân. Một là do thận âm hư dẫn đến can âm hư làm can hỏa vượng sinh chứng huyễn vựng (cao huyết áp) là một trong những nguyên nhân chủ yếu, nguyên nhân trực tiếp của nó là do uống nhiều bia rượu, ăn nhiều thức ăn cay nóng. Hai là do tâm hỏa vượng sinh ra chứng huyết nhiệt dẫn đến cao huyết áp. Nguyên nhân trực tiếp là do ăn nhiều thức ăn béo ngọt, xào rán làm tổn hại đến tỳ dương, tỳ không hóa hết tinh chất của đồ ăn thức uống, dễ sinh đàm ẩm, đàm tích lâu ngày uất lại hóa nhiệt đọng lại trong máu (Tây y gọi là mỡ trong máu) sinh ra chứng đàm khí cùng uất mà cao huyết áp. Như vậy, người cao huyết áp là hỏa trong người vượng, cộng với hỏa của tự nhiên cao hai cái hỏa ấy cộng lại sinh ra một thứ nhiệt uất, khó chịu mà sinh ra mệt mỏi, có trường hợp sinh ra bệnh.
Đối với người huyết áp thấp mà mệt mỏi. Người huyết áp thấp thường do tỳ thận dương kém. Trong Đông y, tỳ cung cấp tinh chất của đồ ăn thức uống để thận thu nạp vào gọi là tinh, tinh ấy sinh ra khí và huyết để nuôi cơ thể, người cơ thể yếu thường khí huyết không được dồi dào để nuôi cơ thể, mùa hè khí trời nóng, mạch máu và cơ bắp giãn ra, nhu cầu đòi hỏi khí huyết để nuôi dưỡng rất lớn, khi khí huyết không đủ để nuôi cơ thể nên sinh ra mệt mỏi, có khi choáng váng dẫn đến ngất xỉu. Cho nên, đối với hai dạng người trên, về mùa nắng nóng khi lao động ngoài trời, nhất là buổi trưa cần phải biết bảo vệ sức khỏe. Không nên để mồ hôi ra nhiều làm tổn thương âm khí và huyết dịch, nên tập thể dục buổi sáng và đi bách bộ. Những hôm trời nắng gắt, hạn chế chơi các môn thể thao ngoài trời, trừ các vận động viên chuyên nghiệp.
Về ăn uống: Nên ăn các thức ăn dễ tiêu hóa, ăn các thức ăn nhiều chất dinh dưỡng, đối với người cao huyết áp không nên ăn các thức ăn cay nóng, không nên uống nhiều rượu bia khi trời nắng nóng, khi khát không nên uống nhiều nước một lúc mà nên uống từ từ, nên ăn các thức ăn mát có ích cho tỳ, thận và gan như: Ăn đỗ đen, bột sắn dây, dưa hấu… nhưng không được ăn quá nhiều dễ gây rối loạn tiêu hóa.
Đối với người huyết áp thấp ngoài ăn uống bồi bổ nếu có điều kiện thì nên uống thêm sâm cao ly mỗi ngày 3g vào buổi sáng trước khi ăn để bồi bổ nguyên khí. Không được uống vào buổi tối làm khí vượng, hưng phấn mất ngủ. Chú ý, người đang bị cảm kể cả cảm hàn và cảm nhiệt, người ăn không tiêu, người viêm đại tràng thể hàn (đại tiện lỏng) không được dùng sâm. Nếu có bệnh nên đến thầy thuốc để điều trị, không nên chủ quan với bệnh tật của mùa hè.
TTND.BS Cao cấp Nguyễn Xuân Hướng (nguyên Chủ tịch Hội Đông y Việt Nam)
