Đền Trần (Thái Bình) nơi phát tích của nhà Trần.
Tư thông với công chúa Thiên Cực
Tô Trung Từ cũng chết vì ham sắc, nhưng cái chết của ông ô danh, đáng hổ thẹn hơn cái chết của Đổng Trác. Cái chết đó càng cho thấy ông không đủ khả năng ngồi ở vị trí của đại thần đầu triều, “gian hùng thời loạn” mượn tiếng thiên tử để sai khiến chư hầu.
Sau này người cháu Trần Tự Khánh tự mình thay thế vai trò của ông để xác lập cơ nghiệp của họ Trần.
Về vụ tư thông của Tô Trung Từ với công chúa Thiên Cực. Công chúa Thiên Cực là nhân vật không rõ tên thật và không rõ bà là con của vị vua nào. Đại Việt sử lược chỉ cho biết bà là vợ của Quan nội hầu Vương Thượng, với tước hiệu công chúa Thiên Cực.
Sử cũ ghi lại, năm Tân Tỵ (1211), “Tháng 6, Tô Trung Từ ban đêm sang nhà ở Gia Lâm để cùng với công chúa Thiên Cực tư thông, bị chồng công chúa làm Quan nội hầu là Vương Thượng giết chết”.
Theo luật pháp nhà Lý khi đó, nếu nam nữ tư thông mà bị bắt quả tang thì người chồng có thể giết tình địch mà không bị tội.
Trước Trung Từ, gian thần Phạm Du cũng chính vì tư thông với công chúa Thiên Cực mà hỏng việc và mất mạng. Trung Từ không rút được ra bài học của kẻ đi trước, lại dẫm theo vết xe đổ đó.
Đại việt sử ký toàn thư – chép về Tô Trung Từ chỉ hơn 10 dòng và cũng chỉ nói về những sự kiện có liên quan trong 3 năm 1209, 1210, 1211. Vì vậy, tìm hiểu về Tô Trung Từ phải qua các nguồn tư liệu khác.
Nghi vấn là con trai Tô Hiến Thành
Không có sách nào nói đến Tô Trung Từ là con trai Tô Hiến Thành. Nhưng trong sách “Nhà Trần và con người thời Trần” của Viện Sử học và Hội khoa học lịch sử Việt Nam, tác giả Nguyễn Sĩ Chân có viết: năm Canh Thìn, ngài Trần Hấp sinh ra Trần Lý. Ông Lý lấy con gái Thái úy Tô Hiến Thành. Trần Lý là con rể Tô Hiến Thành; trong khi đó, các tài liệu đều viết, Tô Trung Từ là em vợ (hay anh vợ) Trần Lý.
Cũng trong sách trên có viết: “Vợ Trần Lý là con gái Thái uý Tô Hiến Thành”. Sách “Thái Bình với sự nghiệp triều Trần” của Sở Văn hoá Thông tin tỉnh Thái Bình viết: “Vợ Trần Lý chính là chị gái viên quan đại thần nhà Lý là Thái uý Tô Trung Từ”. Như vậy rõ ràng Tô Trung Từ là con trai Đức Tô Hiến Thành.
Các tài liệu trước nay đều nói Tô Trung Từ là em vợ Trần Lý có lẽ lý do Trần Thị Dung, con gái Trần Lý gọi Tô Trung Từ bằng cậu.
Nhưng xem trong “Phả hệ họ Trần” in trong tạp chí Văn hóa họ Trần số 1 – Tháng 9/2010 ghi rõ vợ Trần Lý “có anh là Tô Trung Từ làm quan triều Lý”. Còn Trần Thị Dung gọi Tô Trung Từ bằng “cậu” đó là cách xưng hô của người Thái Bình, quê của Tô Trung Từ và Trần Thị Dung; trước năm 1945 anh trai, em trai mẹ đều gọi là cậu; chị gái, em gái bố đều gọi là cô.
Trần Lý nhờ có Tô Trung Từ là anh vợ mà mạnh dần lên cả về mặt kinh tế và chính trị. Sau khi ông mất, các con ông là Trần Thừa, Trần Tự Khánh, cháu ông là Trần Thủ Độ… sau loạn Quách Bốc đã được Tô Trung Từ đưa vào kinh sư để dần thâu tóm quyền lực từ trung ương.
Là một trung thần của nhà Lý, Tô Trung Từ đưa con cháu họ Trần vào triều đình cũng mong có thêm người tài để phù vua Lý.
Nguyễn Bảo Nam
