Vị thuốc ngọc trúc còn có tên là nữ ủy, là thân rễ phơi hay sấy khô của cây ngọc trúc. Ngọc trúc chứa các glucosid convallamarin và convallarin, sinh tố A và tinh bột, chất nhầy. Theo Đông y, ngọc trúc vị ngọt, tính hơi hàn; vào phế, vị. Có tác dụng tư âm nhuận phế, sinh tân dưỡng vị, trừ phiền chỉ khát. Trị các chứng phế âm hư, vị âm hư, có ho khan do phế táo, sốt, khát, đái dắt, trợ tiêu hoá. Hằng ngày dùng 9 - 20g bằng cách nấu, hầm, xào, nướng.
Trị ho lao, ho khan, đờm ít: Ngọc trúc 20g, sa sâm 8g, ý dĩ nhân 16g. Sắc uống.
Trị thấp tim: Ngọc trúc 12g, đương quy 12g, tần cửu 12g, cam thảo 12g. Sắc uống liền trong 1 tuần.
Phòng và điều trị bệnh đau do co thắt mạch vành: Cao sâm trúc: Đảng sâm 12g, ngọc trúc 20g. Sắc uống.
Ho khan dài ngày: Thịt lợn hầm ngọc trúc. Thịt lợn 200g thái lát, ngọc trúc 15 - 30g. Hầm nhừ, bỏ bã thuốc, thêm gia vị.
Vị âm hư sau sốt cao miệng khô rát họng: Cháo ngọc trúc. Ngọc trúc 30g, gạo tẻ 80 - 100g. Ngọc trúc nấu lấy nước bỏ bã, cho gạo nấu cháo, khi ăn thêm đường trắng.
Bổ huyết dưỡng âm, tốt cho thời kỳ dưỡng bệnh, người sau đẻ, âm hư huyết hư, suy nhược sút cân, mỏi mệt mất sức: Thịt dê hầm ngọc trúc: ngọc trúc 20g, thịt dê nạc 200g, gia vị thích hợp, muối vừa đủ, hầm cách thuỷ.
Bệnh mạch vành, đái tháo đường, lao phổi: Tim lợn tiềm ngọc trúc. Tim lợn 500g, ngọc trúc 50g, gừng tươi 10g, hành sống 10g. Ngọc trúc nấu lấy nước bỏ bã. Cho nước, gừng, hành, ớt tươi và tim lợn vào nồi luộc chín, đổ nước ngọc trúc vào, đun cho tim lợn chín nhừ và nước cạn dần, thêm gia vị muối mắm, đường trắng, bột ngọt, đun tiếp thành nước canh đặc ăn.
Kiêng kỵ: người đầy trướng bụng, đàm thấp (ho nhiều đờm, tiêu chảy lỏng lỵ) không dùng. Khi chế biến nấu ăn không dùng đồ sắt (dao, nồi sắt).
ThS Nguyễn Tuyết Lan, Trung tâm nghiên cứu và ứng dụng thuốc dân tộc
