Dùng ảnh vệ tinh đo ô nhiễm không khí

Nồng độ NO2 gia tăng

Chiều ngày 7/5, Đại sứ quán Mỹ tại Việt Nam đã tổ chức tọa đàm “Ô nhiễm không khí và tác động của Covid-19”. Theo đó, các nhà khoa học Đại học Quốc gia Hà Nội đã phát triển công cụ cảnh báo ô nhiễm không khí bằng ảnh vệ tinh (APOM). TS Nguyễn Thị Nhật Thanh, chủ nhiệm đề tài cho hay, hiện thông tin ô nhiễm bụi trên toàn quốc mới được công bố dựa trên 6 trạm quan trắc tự động đang hoạt động thuộc Tổng cục môi trường tại Hà Nội, Phú Thọ, Quảng Ninh, Huế, Đà Nẵng và Khánh Hòa. Trên cơ sở đó, hệ thống quản lý và cảnh báo ô nhiễm không khí APOM sử dụng cơ sở dữ liệu WebGIS (hệ thống thông tin địa lý) có khả năng cung cấp thông tin ô nhiễm bụi tới toàn bộ khu vực lãnh thổ Việt Nam dựa trên công nghệ thu thập và xử lý ảnh vệ tinh viễn thám trên các sản phẩm ảnh vệ tinh MODIS.

Hệ thống quản lý và cảnh báo ô nhiễm không khí APOM hoạt động dựa trên cơ sở chỉ số bụi mịn, hoạt động trực tuyến, thu và xử lý tự động dữ liệu ảnh vệ tinh viễn thám MODIS Terra, MODIS Aqua và Suomi NPP từ NASA và Trạm thu vệ tinh của Trường Đại học Công nghệ do Công ty eOsphere, Vương quốc Anh trực tiếp lắp đặt, triển khai và đào tạo. Theo TS Nguyễn Thị Nhật Thanh, so sánh giai đoạn 4 tháng đầu năm của 2019 và 2020, nhóm nghiên cứu nhận thấy mật độ NO2 xu hướng giảm tại Đông Bắc Bộ, Tây Bắc Bộ, đồng bằng sông Hồng, Bắc Trung Bộ, Nam Trung Bộ và Đông Nam Bộ. Tuy nhiên, con số này lại tăng 2% tại Tây Nguyên và 5% tại đồng bằng sông Cửu Long. Khảo sát riêng tại TPHCM, mật độ NO2 giai đoạn 1-22/4 giảm 14,81% so với cùng kỳ năm 2019; và giảm 13,14% so với tháng 3/2020. Trong đó, càng xa trung tâm, mật độ NO2 càng giảm.

Lý giải nguyên nhân chọn NO2 làm chất ô nhiễm chính để nghiên cứu, chuyên gia cho rằng đây là chất tác động lớn đến sức khỏe và có nguồn phát thải chính từ giao thông, các hoạt động công nghiệp. Chuyên gia lưu ý thêm dữ liệu vệ tinh từ đồng bằng sông Hồng và khu vực Đông Bắc khá hạn chế do khí hậu đặc trưng nhiều mây, mưa. Còn Nam Trung Bộ và Nam Bộ có điều kiện khí hậu lý tưởng để quan sát từ vệ tinh nên TPHCM được chọn làm đối tượng thống kê riêng.

Ổ Covid-19 ở những nơi ô nhiễm không khí?

TS Nguyễn Thị Trang Nhung, Đại học Y tế Công cộng, đặt ra giả thuyết về việc ô nhiễm không khí làm giảm chức năng miễn dịch của hệ hô hấp, khiến con người dễ mắc Covid-19 và có tỷ lệ tử vong cao hơn. Tâm dịch của châu Á và châu Âu đều xuất phát từ những khu vực ô nhiễm cao như Vũ Hán (ô nhiễm NO2 cao) hay Lombardy (thủ phủ công nghiệp của Italy). Hoặc Iran và Ấn Độ, 2 nước chịu sự tàn phá nặng nề của Covid-19 cũng được điểm danh trong top 10 nước ô nhiễm không khí trên thế giới.

Cụ thể hơn, TS Nguyễn Thị Trang Nhung dẫn một nghiên cứu mới công bố phân tích số ca tử vong của Italy cho thấy, tỷ lệ tử vong 83% xảy ra ở vùng có nồng độ NO2 trên 100µmol/m2. Con số này ở nơi có NO2 dưới 50µmol/m2 chỉ là 1,5%. Một loạt các nghiên cứu mới công bố khác cũng chỉ ra mối quan hệ định tính giữa vùng có nồng độ ô nhiễm cao và số ca nhiễm được phát hiện tại Trung Quốc, Mỹ, Anh.

Vấn đề thứ 2 được các chuyên gia nhận định trong khi cách ly chống dịch, người dân sử dụng khẩu trang, túi nilon dùng 1 lần... nhiều hơn, dẫn đến tăng lượng rác thải nhựa. Từ đó gây ra tình trạng một số chất ô nhiễm từ hoạt động công nghiệp, giao thông giảm nhưng xử lý rác thải lại tăng. Đây là những nghiên cứu ban đầu để chỉ ra sự thay đổi của ô nhiễm không khí với từng chất và chưa thể đưa ra kết luận về việc cách ly xã hội khiến ô nhiễm không khí tăng hay giảm. Sự thay đổi nồng độ của từng chất ô nhiễm không khí trong và sau giai đoạn cách ly xã hội là những số liệu khoa học quan trọng để tính toán lộ trình hiệu quả nhằm cải thiện chất lượng không khí tại Việt Nam trong tương lai.