U do răng là khối u có nguồn gốc và đặc trưng của xương hàm. Là một nhóm nhiều loại u khác nhau. U do răng lành tính, hay gặp với nhiều thể loại như: U biểu mô không có sự kích ứng của trung bì; U biểu mô có sự kích ứng của trung bì, có hay không có hình thành tổ chức cứng của răng; U ngoại trung bì có hay không có kích ứng của biểu mô tạo răng...
U do răng ác tính, ít gặp hơn và nếu gặp thì tiên lượng rất xấu. Những khối u do sự kết hợp của tổ chức biểu mô và tổ chức ngoại trung bì có thể tạo ra men răng, ngà răng và xi măng răng. Sự xuất hiện của những thành phần này phụ thuộc vào giai đoạn trưởng thành của u ở thời điểm được phát hiện, và một số yếu tố khác mà ta còn chưa biết.
Ung thư do răng: Giống với dạng xâm lấn xương của ung thư niêm mạc má, đặc biệt là lợi. Là loại ung thư tương đối hiếm. Nó được phân biệt với di căn của ung thư ở xa. Nó cũng có thể là sự di chuyển từ một u do răng lành tính như u men hay trực tiếp từ những di tích biểu mô sinh răng. Ung thư cũng có thể xuất phát từ lớp vỏ biểu mô của một số nang do răng.
U men ác tính: Chẩn đoán dựa vào sự có mặt của những nhân không đặc hiệu và sự phân chia hỗn loạn trong u men có sẵn hay u men tái phát sau điều trị. Nếu có di căn vào phổi, xương, gan…. và hạch cổ thì càng giúp hướng đến chẩn đoán.
Ung thư trong xương nguyên phát: Là một ung thư hiếm, có nguồn gốc từ những di tích biểu mô sinh răng, đôi khi ở nơi hợp nhất của các nụ hàm. Phát triển ở bên trong xương hàm, những ung thư xương nguyên thuỷ mang những đặc điểm tế bào học của một ung thư biểu mô biệt hóa, sừng hóa ít nhiều. Chỉ không có liên hệ với ung thư của niêm mạc miệng và không có những ổ ung thư ở xa mới cho phép đưa ra chẩn đoán.
Ung thư trong xương nguyên phát phải phân biệt với nang do răng chuyển ác tính, ung thư tạo men, u men ác tính hay ung thư tuyến nước bọt. Ung thư trong xương nguyên phát phần sau của hàm dưới, gặp ở nam 30 - 60 tuổi. Ban đầu thì chưa có rối loạn cảm giác và chưa có hạch. X-quang cho thấy một vùng tiêu xương không giới hạn và không đồng đều.
Điều trị: cắt bỏ rộng kèm với nạo vét hạch, kết hợp với điều trị phóng xạ và hóa trị liệu. Tiên lượng xấu.
Thể ác tính của những u biểu mô do răng khác: Nang biểu mô do răng canxi hóa, u biểu mô do răng canxi hóa và u do răng tế bào sáng, thường có chỉ số đa dạng nhân tế bào thấp, cho nên hiếm khi những tổn thương này chuyển thành ác tính.
Chuyển dạng ác tính của nang do răng: Mọi biến thể của nang do răng đều rất hiếm khi chuyển thành ác tính. Dấu hiệu sừng hóa ở tổn thương ban đầu sẽ là một yếu tố báo hiệu. Chẩn đoán dựa vào giải phẫu bệnh.
Sarcome xơ do răng: Bản đối chiếu hiếm và ác tính của u xơ tạo men, người ta thường phân biệt dựa vào sự biến đổi của thành phần ngoại trung bì. Gặp ở người trẻ 30 tuổi, gặp ở hàm dưới, thường đau, sưng to nhanh. Chụp X-quang thấy vùng tiêu xương không đồng đều, phá vỡ vỏ xương hàm, gõ răng đau.
Về tế bào học sarcome giống với hình ảnh của một u xơ men với thành phần biểu mô vẫn còn đồng đều. Tổ chức liên kết ung thư hóa chứa nhiều tế bào đa hình, đôi khi những tế bào này lớn có chỉ số gián phân không đặc hiệu. Ở dạng Sarcome xơ xương: thành phần biểu mô biến mất, là dạng có tiên lượng xấu. Tiên lượng: là một Sarcome ác tính, dễ tái phát và tái phát muộn có trường hợp sau 10 năm. di căn hạch, phổi ít gặp.
Sarcome ngà xơ men và răng xơ men: Giống với u xơ tạo men, với những thành phần sarcome và những đảo ngà loạn sản hoàn toàn có hay không có tổ chức men. Do tình trạng kích ứng bên trong u.
Sarcome do răng: Hai thành phần biểu mô và ngoại trung bì cho thấy đặc điểm tế bào học ác tính.
PGS.TS Phạm Như Hải (nguyên Trưởng khoa Răng miệng, Bệnh viện Việt Nam – Cuba)
