Phải sống trên 1 năm mới được phép ghép
TS.BS Lê Văn Thành, Chủ nhiệm Khoa Phẫu thuật Gan mật tuỵ, Bệnh viện Trung ương Quân đội 108 cho biết, ghép gan là một phẫu thuật thay thế gan mất chức năng bằng gan lành khỏe mạnh từ người hiến tặng.
Nhu cầu cần ghép gan nói riêng và ghép tạng nói chung là rất lớn, nhưng số lượng người hiến tạng rất ít. Hiến tạng chỉ đáp ứng 5% nhu cầu ghép tạng. Vì vậy, số lượng bệnh nhân đợi ghép tạng ngày càng dài ra ở hầu hết các nước trên thế giới, kể cả những nước có nền kinh tế phát triển.
Hiện toàn thế giới có 400 triệu người mang virus viêm gan B, 170 triệu người mắc viêm gan virus C và số người cần ghép gan được dự báo sẽ tăng 5 lần trong vòng 10 năm.
Ghép gan là một phẫu thuật ghép tạng đặc nhiều thứ hai sau ghép thận. Đây là thành tựu lớn trong y học, ca ghép gan đầu tiên được thực hiện tại Hoa Kỳ vào năm 1963 bởi bác sĩ Thomas E. Starzl.
Đến nay, sau 50 năm kể từ ca ghép gan đầu tiên, phẫu thuật ghép gan đã được phổ biến rộng rãi trên toàn thế giới. Nếu năm 1984 tại Mỹ chỉ có 5 trung tâm ghép gan thì đến năm 2007 đã có 167 trung tâm ghép gan.
Theo số liệu của Mạng lưới điều phối lấy và ghép cơ quan của Mỹ số lượng ghép gan tính đến tháng 3/2008 là 89.202 trường hợp, trung bình mỗi năm tại Mỹ thực hiện 4.000 trường hợp ghép gan.
Ghép gan có 5 loại chính: Ghép gan toàn bộ đúng vị trí; Ghép gan giảm thể tích (Reduce size liver transplantation); Ghép gan liên quan với chia gan để ghép (Split lver transplantation); Ghép gan liên quan tới người sống khỏe mạnh (Living related liver transplantation); Ghép gan phụ trợ (Auxiliary transplantation).
Ngoài ra còn có ghép gan Domino và ghép gan với nguồn cho từ động vật (xeno transplantation).
Các chỉ định hiện tại của ghép gan: Việc xây dựng tiêu chuẩn lựa chọn để ghép gan phải thỏa mãn 2 điều kiện là thời gian sống thêm sau ghép hơn 1 năm và chất lượng cuộc sống chấp nhận được.
 |
Thực hiện ghép gan tại bệnh viện TƯQĐ 108 |
Đối tượng được chỉ định ghép gan
Năm 2003 tại Mỹ thực hiện 5653 trường hợp ghép gan cho 7 nhóm bệnh sau: xơ gan (39%); rượu (15%); ung thư gan (8%); suy gan cấp (7%); viêm teo đường mật bẩm sinh (5%); xơ gan mật nguyên phát (4%); các nguyên nhân khác (22%).
TS.BS Thành cho biết, hiện nay ghép gan được chỉ định trong các bệnh lý sau:
Bệnh gan do rượu: Chỉ định ghép gan với 3 điều kiện (Child-Pugh >7; tiền sử chảy máu do tăng áp lực tĩnh mạch cửa hoặc có đợt viêm phúc mạc tiên phát). Các yếu tố cần xem xét: phải cai nghiện 6 tháng trước ghép, nghề nghiệp hiện tại của bệnh nhân, tình trạng gia đình và khả năng quay trở lại công việc sau ghép cũng như khả năng tái nghiện.
Viêm gan virus (B, C): Chỉ định ghép gan khi suy gan mất bù (điểm Child-Pugh-Turcott lớn hơn > 7; bị viêm phúc mạc tiên phát; bụng cổ chướng không đáp ứng với điều trị nội khoa; xuất huyết tiêu hóa do tăng áp lực tĩnh mạch cửa tái phát không đáp ứng với điều trị nội khoa và tiêm xơ cầm máu).
Bệnh lý xơ gan mật (xơ gan mật tiên phát, viêm đường mật xơ cứng nguyên phát, viêm gan tự miễn…): Chỉ định trong trường hợp tiên lượng sống không quá 1 năm nếu không ghép gan. Các chỉ tiêu bao gồm: lâm sàng biểu hiện suy gan mất bù (bệnh não gan, ascite nhiều, xuất huyết tiêu hóa do tăng áp lực tĩnh mạch cửa, viêm phúc mạc tiên phát); biến chứng của bệnh gan (đau xương, hội chứng gan phổi, rối loạn nhận thức, ung thư gan, rung cơ); sinh hóa (albumin máu < 30g/l; bilirubin > 100µmol/l).
Ung thư gan: Chỉ định ghép gan cho trường hợp ung thư tế bào gan nguyên phát theo tiêu chuẩn của Milan (1990) bao gồm: có 1 khối u gan kích thước dưới 5 cm hoặc có ít hơn 3 khối u gan mà kích thước lớn nhất không quá 3cm. Gần đây có tiêu chuẩn của UCSF 2001 rộng hơn của Milan: có 1 khối u gan kích thước dưới 6,5cm hoặc có ít hơn 3 khối u gan mà kích thước lớn nhất không quá 4,5cm và tổng đường kính 3 khối không quá 8cm.
Suy gan cấp: Là tình trạng hôn mê gan xuất hiện trong thời gian 8 tuần sau khi khởi phát các triệu chứng ở bệnh nhân không có bệnh lý gan trước đó. Nhiễm độc Paracetamon là nguyên nhân thường gặp gây suy gan cấp, theo sau là nguyên nhân do virus.
Bệnh nhân được chẩn đoán suy gan cấp cần được theo dõi sát do có một số bệnh nhân suy gan cấp có thể hồi phục hoàn toàn nên không phải chỉ định ghép gan.
Chỉ định ghép gan theo Bismuth (1987): bệnh não gan kèm theo yếu tố V < 20%. Chỉ định theo King’s College Hospital (1989): đối với suy gan do paracetamol (pH< 7,3 hoặc PT > 100’’ + creatini > 300µmol/l + hôn mê độ III, IV); đối với suy gan khác (PT > 100’’ hoặc tuổi < 10 hay > 40 + PT >50’’ + bil > 300µmol/L + thời gian từ khi vàng da đến hôn mê > 7 ngày + viêm gan không rõ nguyên nhân)
Các chỉ định khác: Ung thư đường mật (trong gan, ngoài gan), di căn gan, bệnh lý rối loạn chuyển hóa ở gan (bệnh Wilson, bệnh thiếu hụt α1 antitrypsin, nhiễm sắt di truyền), bệnh lý mạch máu ở gan (hội chứng Budd – Chiari, huyết khối tĩnh mạch gan…).
Kết quả ghép gan: Tỷ lệ tử vong chung sau ghép gan là 8,4%, tỷ lệ sống sau 1 năm và 3 năm là 87% và 76%.
Các trường hợp không có chỉ định ghép gan
Hôn mê gan (bệnh não gan) không hồi phục, suy gan cấp.
Ung thư gan khối u quá lớn, vượt quá tiêu chuẩn trên.
Ung thư biểu mô tế bào gan đã di căn xa ở xương, phổi,....
Bệnh nhân tăng áp lực nội sọ lớn hơn 40 mmHg hoặc áp lực tưới máu não thấp nhỏ hơn 60 mmHg.
Bệnh nhân bị hoại tử gan.
Tăng áp lực động mạch phổi nặng lớn hơn 50 mmHg.
Bệnh nhân nhiễm trùng máu.
Mặc dù ghép gan mang lại kết quả rất tốt cho một số bệnh lý gan và được coi như biện pháp duy nhất điều trị khỏi, tuy nhiên số lượng ghép gan không bao giờ thỏa mãn được nhu cầu.
Từ buổi sơ khai ban đầu chỉ có 1 mô ghép gan duy nhất là ghép gan toàn bộ đúng vị trí từ người chết mất não đến nay có 07 mô hình khác nhau để ghép gan, điển hình là mô hình chia gan để ghép tức là từ một gan lấy ra từ người chết mất não có thể chia ra làm 3-4 phần gan riêng biệt ghép cho 3-4 bệnh nhân khác nhau.
Tuy nhiên do những khó khăn về mặt kỹ thuật nên hiện nay trên thế giới phổ biến nhất là 2 loại hình ghép gan: toàn bộ từ người chết mất não và từ người cho sống.
