Văcxin nào phù hợp cho biến thể Delta của SARS-CoV-2?

Văcxin ngừa Covid-19 vẫn là giải pháp tối ưu bảo vệ các đối tượng nguy cơ cao tử vong khi nhiễm virus, nhất là các bệnh nhân lớn tuổi, bệnh mạn tính và béo phì.

Văcxin chỉ là một phần trong chiến lược chống dịch bệnh Covid-19

Theo giả thuyết tiến hóa, các biến thể của virus sẽ ngày càng thích nghi theo chiều hướng giảm độc lực và lây lan nhanh. Delta đã là biến thể thứ 4, do đó nhiều khả năng nó sẽ hướng theo con đường tiến hóa này. 

So với các anh em gây dịch bệnh trong phân loại coronavirus, SARS-CoV-2 vẫn thuộc chủng có độc lực tương đối thấp, với tỷ lệ tử vong trong các ca bệnh là từ 2 - 5%. Trong khi đó, chủng SARS-CoV tại Hồng Kông (Trung Quốc) vào năm 2002 gây ra tỷ lệ tử vong là 10% và chủng MERS-CoV tại Trung Đông vào năm 2012 là 35%.

Hiện nay, thế giới còn ghi nhận rải rác các trường hợp biến thể Delta plus với sự lây lan nhanh hơn cả Delta, tuy nhiên, may mắn tại Việt Nam chưa có trường hợp nào được ghi nhận.

Trong thời điểm hiện tại, văcxin ngừa Covid-19 vẫn là giải pháp tối ưu để bảo vệ các đối tượng có nguy cơ cao tử vong khi nhiễm virus, nhất là các bệnh nhân lớn tuổi, bệnh mạn tính và béo phì.

Giới khoa học đều khẳng định vai trò của các văcxin trong việc tạo kháng thể chống lại biến thể gốc và biến thể Alpha. Tuy nhiên, trong khoảng một năm nay, hiệu lực của các văcxin đối với biến thể Delta đều được ghi nhận đã giảm đi. Vấn đề này thực hư như thế nào?

Trước hết, chúng ta cần xem lại khái quát về kỹ thuật tạo ra các loại văcxin trên thế giới. Văcxin Sinopharm của Trung Quốc sử dụng công nghệ cổ xưa nhất là virus SARS-CoV-2 bất hoạt. Văcxin AstraZeneca và Sputnik V sử dụng DNA quy định protein gai của SARS-CoV-2 bọc trong một vỏ virus vô hại. Văcxin Pfizer và Moderna sử dụng mRNA quy định protein gai của SARS-CoV-2 bọc trong lớp vỏ lipid.

Các văcxin ngừa Covid-19 hiện có đều có chung mục đích là đưa protein gai của virus vào cơ thể, tiếp xúc với hệ thống miễn dịch và kích thích tạo kháng thể kháng protein gai trên bề mặt virus.

Như vậy, khi virus xuất hiện biến thể mới, cấu trúc của các gai protein thay đổi, hiệu quả của các kháng thể bảo vệ cũng giảm đi. Vì vậy, chúng ta rất khó để đưa ra kết luận văcxin nào hiệu quả hơn ̣trong thời điểm hiện tại.

Cả thế giới mong đợi ở văcxin hai vấn đề là khả năng chống lại sự lây lan và khả năng giảm biểu hiện nặng dẫn đến tử vong. Hai khả năng này gần như đi song hành cùng nhau, có cái này sẽ có cái kia.

Các bệnh nhân Covid-19 nguy kịch và nặng ra viện.

Nếu virus đã lan vào cơ thể sẽ có xác suất kích hoạt cơn bão cytokine và gây tổn thương tạng ở những đối tượng nguy cơ cao. Hiện chưa có cơ sở sinh học rõ ràng để lý giải việc văcxin sẽ ngăn ngừa bệnh trở nặng nếu như kháng thể sinh ra để cho virus lọt lưới và lan vào cơ thể.

Các quốc gia đi trước trong dịch bệnh đều thừa nhận văcxin đã mất đi sự kỳ vọng trong khả năng chống lại sự lây lan của biến thể Delta. Nếu văcxin vẫn còn khả năng làm giảm biểu hiện nặng và tử vong, chúng ta cần những chứng cứ khoa học vô cùng xác thực, chứ không chỉ đơn thuần là lời nhận định của các chuyên gia hay chỉ là vài nghiên cứu nhỏ lẻ tiến hành vội vàng.

Văcxin chỉ là một phần trong chiến lược chống dịch bệnh Covid-19, đó không phải là tất cả. Hiểu rõ giá trị và những ưu nhược điểm của văcxin sẽ ảnh hưởng rất lớn đến những bước đi tiếp theo trong công tác phòng chống dịch.

Văcxin nào sẽ phù hợp?

Văcxin virus bất hoạt có thể sẽ gây một số biểu hiện như sốt, mệt mỏi, đau đầu, đau cơ trong thời gian 2 - 3 ngày sau tiêm. Văcxin sử dụng DNA chứa trong vỏ virus vô hại sẽ giảm bớt các triệu chứng “hành” sau tiêm hơn. Văcxin sử dụng DNA chứa trong lớp lipid mềm mịn có lẽ sẽ êm nhất, vì chỉ có đúng protein gai được đưa vào cơ thể, không kèm theo bất kỳ protein tạp nào khác.

Do đó, các loại văcxin như Pfizer hoặc Moderna nên được ưu tiên cho các đối tượng là người già, có kèm bệnh nền, có tiền căn dị ứng hoặc thai phụ nhằm làm giảm thiểu các tác dụng phụ sau tiêm xuống mức thấp nhất.

Nhiều trường hợp ghi nhận nếu mũi 1 tiêm AstraZeneca và mũi 2 tiêm Pfizer hoặc Moderna sẽ gây đau cơ, mệt mỏi sau tiêm hơn. Do đó, trong tình huống có đầy đủ sự lựa chọn, mũi 1 và 2 nên tiêm cùng loại văcxin.

Phương án tốt nhất trước mắt vẫn là tiêm ngừa văcxin thật nghiêm chỉnh, sau đó tiếp tục tuân thủ khẩu trang và quy tắc 5K.

Tất cả những văcxin hiện nay mà thế giới có, tất cả những kết quả nghiên cứu mà giới khoa học công bố đều là trên biến thể Alpha của SARS-CoV-2, từ hiệu quả chống lây lan, giảm độ nặng cho đến sự phối hợp trộn văcxin... Chúng ta chưa có đủ những bằng chứng khách quan để nhận định rõ về hiệu quả của văcxin đối với biến thể Delta.

Nếu hiểu rõ vấn đề, việc được tiêm văcxin nào có lẽ không phải là câu chuyện quá phức tạp. Vấn đề quan trọng lúc này là không được xem nhẹ những biện pháp căn bản trong phòng ngừa như khẩu trang hay 5K. 

Chỉ có sự bình tĩnh mới giúp chúng ta sáng suốt, vượt qua được bóng tối bằng cách thắp sáng ngọn lửa của tình người, tình đồng bào ruột thịt ba miền. Hãy tiêm văcxin bằng sự văn minh, bằng cả lý trí và trái tim yêu thương. 

ThS.BS Lê Quốc Tuấn (Bộ môn Sinh lý - Sinh lý bệnh Miễn dịch, Đại học Y Dược TPHCM)