Tuổi cao lại cảm nhiễm phải tà khí thấp nhiệt uế trọc, hoặc do tỳ vị hư yếu, thấp nhiệt nung nấu ở bên trong mà xuất hiện hai chứng trạng: Thấp lấn át nhiệt ẩn phục và chứng thấp nhiệt hun đốt cấu kết với nhau. Phần nhiều do tuổi cao dễ cảm nhiễm tà khí, hoặc do nghiện rượu làm tổn thương tỳ vị. Làm tỳ mất sự kiện vận, thấp nhiệt ngăn trở mà sinh bệnh. Chứng này thường gặp trong các bệnh: Tiết tả, lỵ tật, hoàng đản, cổ trướng, thủy thũng, lâm chứng, long bế, nuy chứng, tý chứng, thấp ôn, phục thử, thử ôn, đới hạ…
Triệu chứng: Bệnh nhân mình nóng bứt rứt, đầu và mình nặng nề, ngực và bụng trướng đầy, ăn uống kém, da và mắt vàng, bì phu ngứa, tiểu tiện đỏ khó đi, đối với phụ nữ thì khí hư ra màu vàng, có mùi hôi, rêu lưỡi nhớt, mạch nhu hoãn hoặc nhu sác.
Cơ chế bệnh: Chứng thấp nhiệt ở người cao tuổi thường phát sinh về mùa hạ, mùa thu. Vì hai mùa này lượng mưa nhiều, thấp khí khá thịnh, người có tỳ vị hư yếu nên dễ nhiễm bệnh. Đối với phụ nữ càng dễ mắc chứng thấp nhiệt, khi mắc bệnh thường xuất hiện chứng khí hư màu trắng ra nhiều mà dính, có mùi tanh hôi, hoặc màu vàng có lẫn máu. Trường hợp này khi điều trị nên dùng phương pháp “Nhân nhân chế nghi” tùy cơ địa của từng người và nguyên nhân bệnh mà điều trị. Thấp là âm tà, nhiệt là dương tà, hai chứng quấn quýt lấy nhau nên khi điều trị rất khó tháo gỡ.
Đặc biệt là chứng thấp nhiệt thường dai dẳng ở trung tiêu (tỳ vị) khá dài, biến hóa khá phức tạp, ở đây là do thấp khí khốn tỳ, làm cho tỳ mất chức năng vận hóa mà chuyển hóa thành hai dạng: Theo dương hóa nhiệt hoặc theo âm hóa hàn. Nếu theo dương hóa nhiệt là do thể trạng của bệnh nhân dương khí vốn thịnh, thuộc loại bệnh chứng có nhiệt nặng nhiều hơn thấp, hoặc trong quá trình điều trị dùng quá nhiều thuốc ôn táo làm thấp tà giảm mà nhiệt tà mạnh lên, cuối cùng hóa thành táo nhiệt. Nếu bệnh theo âm hóa hàn, thường do người bệnh vốn dương hư, hoặc do chứng bệnh thuộc thể thấp nặng hơn nhiệt, hoặc trong quá trình điều trị dùng quá nhiều thuốc đắng lạnh làm tổn thương dương khí, dẫn đến thấp tà không giảm mà nhiệt tà giảm dần bệnh sẽ chuyển thành chứng hàn thấp.
Cũng có thể chia chứng thấp nhiệt theo tam tiêu với lý do: Thấp nhiệt làm tổn hại cơ thể người từng bộ vị tạng phủ theo thứ tự trước sau; theo ba bộ vị thượng, trung, hạ, cũng là ba giai đoạn sơ, trung, mạt của bệnh thấp nhiệt. Cũng có thể nói rõ rằng: Trong hệ thống lý luận Đông y chứng thấp nhiệt tạo bệnh không hoàn toàn giống nhau. Trong chẩn đoán điều trị phải căn cứ vào đặc điểm nói trên mà phân tích một cách thấu đáo để điều trị có kết quả.
TTND.BS cao cấp Nguyễn Xuân Hướng
