Ảnh minh họa.
Bệnh do nhiều nguyên nhân
Phình to thực quản là một trạng thái bệnh lý của thực quản trong đó thực quản bị giãn và phì đại không rõ nguyên nhân. Bệnh này vẫn thường bị gọi nhầm là co thắt tâm vị, vì quan niệm sai lầm cho rằng, nguyên nhân bệnh là do co thắt vùng tâm vị. Thực ra thì đó chính là bệnh của thực quản chứ không phải của tâm vị (dạ dày).
Bệnh có 3 loại chủ yếu: 1- Phình to thực quản bẩm sinh: rất hiếm, ở nhũ nhi không gặp, rất ít khi thấy ở trẻ em dưới 15 tuổi;
2- Phình to thực quản thứ phát do: ung thư tâm vị (rất hay gặp) và ung thư phình vị lớn lan tới tâm vị và những nguyên nhân ít gặp hơn: u lành tính của tâm vị, hẹp phì đại tâm vị, loét thực quản, hẹp xơ chai tâm vị thứ phát sau một viêm thực quản do trào ngược, tâm vị bị chít hẹp do các mạch máu bất thường vắt ngang…;
3- Phình thực quản cơ năng: trước đây vẫn quen gọi giãn thực quản không rõ nguyên nhân. Phình to thực quản cơ năng có hai thể dựa trên Xquang mà đặt tên gồm:
Phình to thực quản hình bít tất: bao gồm 2/3 các trường hợp, toàn bộ thực quản trừ phần thấp nhất sát tâm vị, bị phì đại và giãn rất to. Chỗ phần cuối này (độ vài cm) hẹp nhỏ lại như đầu ngón tay út. Tại đây, lớp cơ thành thực quản mỏng và teo lại, trái ngược hẳn với đoạn ngay trên đó.
Trên phim chụp Xquang thực quản có uống Baryt thấy đoạn dưới cũng teo nhỏ, đoạn trên giãn rộng gấp khúc như hình chiếc bít tất. Khi soi trên màn hình quang, thấy rõ hiện tượng thực quản mất hoàn toàn nhu động.
Phình to thực quản hình củ cải: bao gồm 1/3 các trường hợp còn lại. Thực quản cũng giãn nhưng không giãn to như loại trên. Ngoài ra, khác hẳn với loại trên, đoạn tận cùng không hẹp lắm nhưng lại thể hiện rõ hiện tượng phì đại của cơ vòng. Soi trên màn hình quang thấy tăng như động, nhưng lại là những nhu động lạc hướng, đi ngược từ dưới lên.
Tại thực quản thấy các hình ảnh: phì đại lớp cơ, tổn thương các đám rối thần kinh.
Nuốt nghẹn chất lỏng khi bệnh đã chuyển giai đoạn
Ở giai đoạn đầu phình thực quản thường không có triệu chứng, có những rối loạn thỉnh thoảng mới xuất hiện: đau nhẹ mỗi khi nuốt, nghẹn vừa phải. Lúc này nếu chụp Xquang thực quản có baryt, thấy thực quản bình thường có các sóng nhu động mạnh khi soi, thuốc đi qua tâm vị hơi chậm hơn bình thường, dòng thuốc đi qua hơi bị thu hẹp lại và kéo dài ra.
Nói chung, bệnh nhân ít chú ý và không đi khám thầy thuốc ở thời kỳ này. Bệnh cứ tiến triển dần để rồi xuất hiện đầy đủ các triệu chứng điển hình.
Nuốt nghẹn trong phình thực quản rất đặc biệt, mang tính chất trái ngược, nghĩa là nghẹn xuất hiện với chất lỏng, còn chất đặc lại không nghẹn: Nghẹn được bệnh nhân mô tả rất tỷ mỉ: sau khi nuốt thấy vật nuốt như dừng lại sau xương ức, cảm thấy đau tức rất khó chịu.
Bệnh nhân phải dướn cổ, vuốt ngực, nuốt nước bọt vài cái và có khi phải đứng dậy đi lại, chờ một lúc mới hết cảm giác nghẹn. Lại tiếp tục ăn và nghẹn. Như vậy bữa ăn bị kéo dài hơn bình thường. Đang nghẹn mà ọe ra được thì dễ chịu. Đầu tiên ăn nửa bữa thì ọe về sau muộn hơn. Ọe ra một chất dịch tanh hôi và chua, trong có chứa các thức ăn.
Tình trạng toàn thân giảm sút nhanh chóng, gầy nhanh, cũng có khi toàn thân vẫn bình thường. Các tai biến có thể xảy ra trong quá trình diễn biến bệnh như: viêm niêm mạc thực quản (do ứ đọng); ung thư hóa là nguyên nhân tử vong đáng kể của những người mắc bệnh phình to thực quản.
BS Nguyễn Văn Thắng (Bệnh viện Thanh Nhàn)
