Thời kỳ khởi phát: Bệnh bắt đầu một cách lặng lẽ. Thoạt tiên bệnh nhân ngạt mũi một bên, ngạt từng lúc, về sau ngạt liên tục. Chảy mũi lúc đầu loãng và nhờn, về sau có máu, có mùi tanh. Đôi khi bệnh nhân có chảy nước mắt bên mũi tắc. Ít khi chảy máu cam. Khám trong mũi có nhiều tiết nhầy đặc. Ở đầu cuống dưới hoặc ở phần trước vách ngăn có vẩy khô. Khi bóc vẩy đi thấy niêm mạc bị loét, có nhiều hạt lổn nhổn.
Triệu chứng toàn thân không có gì lạ, không đau, không sốt ăn được, ngủ được, bệnh nhân vẫn làm việc và sinh hoạt như bình thường, ít khi đi khám trong giai đoạn này.
Thời kỳ thứ 2: Bệnh càng phát triển, các triệu chứng càng rõ rệt. Triệu chứng cơ năng như bệnh nhân tắc một bên mũi, có khi cả hai bên, mủ thối chảy từ trong mũi ra, chảy máu cam thường xuyên. Triệu chứng thực thể, có thể là một khối u màu đỏ, loét sần sùi xuất phát từ chân vách ngăn hay ở đầu cuốn dưới. Có thể là loét thủng vách ngăn, hoặc loét mất chất ở đầu cuốn dưới. Bờ vết loét dày cộm, đáy vết loét có nhiều nụ lùi sùi như hạt kê. Cánh mũi sưng to, da căng bóng màu đỏ tím. Rãnh mũi má phồng lên. Về sau da mũi cũng bị loét nốt, làm cho cánh mũi bị thủng.
Triệu chứng toàn thân: Thỉnh thoảng nhiệt độ lên trong ít ngày rồi lại xuống. Bệnh nhân bị thiếu máu do chảy máu: Da vừa vàng, vừa xanh. Đặc biệt, dù bệnh tích khá trầm trọng nhưng bệnh nhân không đau đớn hoặc ít đau, người bệnh chỉ mệt mỏi, ít muốn đi lại, chỉ thích nằm hay ngồi tại chỗ. Đây là giai đoạn hoại thư xâm nhập vào xoang hàm, vùng má và túi lệ sưng, giống như viêm xoang mạn tính. Xoang sàng bị hoại tử, màng tiếp hợp bị phù nề, hai mí mắt bị thâm nhiễm. Ở giữa hàm ếch xuất hiện một khối u to bằng ngón tay cái, màu đỏ có vài mọng nước. Các mọng nước vỡ và loét. Xương hàm ếch hoại tử và làm cho mồm ăn thông với mũi.
Phát triển xuống họng: quá trình hoại thư lan về phía sau, thâm nhiễm hàm ếch mềm, làm rách màn hầu, tiêu hủy lưỡi gà. Granulôm phá hủy trụ trước và trụ sau lan xuống hạ họng. Tuy thương tổn rộng như vậy nhưng bệnh nhân vẫn ăn uống được và ít kêu đau. Quá trình loét và hoại thư tiếp tục phát triển xuống thanh quản tiêu hủy sụn phễu, xâm nhập vào hạ thanh môn và khí quản làm cho bệnh nhân khó thở.
Tóm lại, ở cuối giai đoạn thứ hai, mũi mất đi và để lại một cái hố đen ngòm vừa thối vừa chảy máu, ngàng lên của xương hàm 2 bên bị bộc lộ. Khối loét này có một lớp vẩy đen phủ lên. Dưới lớp vẩy là những hạt kê sần sùi, môi trên chỉ còn là một đoạn thừng vắt ngang không đủ che kín răng cửa. Má sưng to, mí mắt phù nề làm cho bé bệnh nhân không mở mắt rộng được. Giai đoạn thứ hai này kéo dài từ 2 tháng đến 1 năm.
Thời kỳ thứ ba: Sang giai đoạn này thể trạng bắt đầu suy sụp nhanh. Bệnh nhân rất mỏi mệt, không muốn ăn uống và chỉ nằm liệt giường suốt ngày, những động tác đơn giản như duỗi chân tay cũng rất mệt nhọc. Môi trên cũng bị hoại thư nốt, hàm ếch bị phá hủy hoàn toàn, mồm và mũi ăn thông với nhau biến thành một lỗ rỗng to. Quá trình hoại tử ăn vào xương, ngành lên của xương hàm trên, xương lệ, chân bướm, xương gò má đều lần lượt biến thành xương chết. Nhiệt độ có thể lên cao vì bội nhiễm. Bệnh nhân gầy tọp, xanh xao và rất thối tha. Hiện tượng suy mòn ngày càng tăng. Bệnh nhân chết vì phế quản viêm hoặc chảy máu do vỡ động mạch. Giai đoạn thứ ba kéo dài trong vòng ba tháng nhưng không có hạch, không có di căn và không có sự đề kháng của cơ thể.
Tiên lượng granulôm ác tính xấu, hiện nay chưa có phương pháp khống chế bệnh này.
ThS Trần Anh (Bệnh viện K)
