Trong y văn của y học cổ truyền có không ít tài liệu bàn về chứng gây dại lẩn thẩn của người già. Sách Thiên kim yếu phương đời nhà Đường cũng đã ghi chép về người già phần nhiều có triệu chứng “tâm lực suy thoái, nói trước quên sau, ăn uống không biết mùi vị, chỗ ngủ không yên, mọi việc linh tính rời rạc, chẳng tin cậy vào ai nữa”.
Sách Dưỡng lão phục thân đời nhà Tống cũng đã nói rõ đặc điểm đối với người già bị bệnh ngây dại là “thần khí phù nhược, trở lại như hồi còn trẻ con”, “chân khí hao kiệt, ngũ tạng suy nhược”, hay vui mừng, tức giận, khó tính, khó nết. Sách Y lâm cải thác của Vương Thanh Nhiệm thì chỉ thẳng ra rằng, bệnh này là do não tủy dần dần bị trống rỗng gây nên.
Sách Cảnh nhạc toàn thư thì nói: Chứng ngây dại, phàm thường ngày không có đàm hoặc do uất kết, hoặc có điều gì không được toại nguyện, hoặc do lo nghĩ, nghi ngờ, sợ hãi, rồi dần dần dẫn đến ngây dại... Nói năng lộn xộn, cử động không làm chủ được, hoặc ra nhiều mồ hôi, hay buồn rầu, rất nhiều triệu chứng. Mạch hoặc huyền hoặc sác, hoặc đại hoặc tiểu thay đổi bất thường. Chứng này do nghịch khí từ tâm hoặc 2 kinh can, đởm không thanh tĩnh gây nên.
Có thể chữa khỏi hoặc cũng có thể không khỏi, mà phải theo vị khí, nguyên khí mạnh hay yếu, dần dần hồi phục, không thể vội vàng được. Nên phù trợ chính khí là chủ yếu, dùng bài Thất phúc ẩm hoặc bài Đại bổ nguyên tiễn trong Tân phương bát trận, Cảnh Nhạc toàn thư .
Bài Thất phúc ẩm gồm có: Nhân sâm, thục địa hoàng, trọng lượng của mỗi vị tùy theo người thầy thuốc sử dụng. Đương quy từ 2 – 3 đồng cân (8 - 10g), sao bạch truật, chích cam thảo mỗi vị 1 đồng cân (4g), toan táo nhân sao 2 đồng cân (8g), viễn chí chế 3 - 5 phân (1,5 - 2g). Sắc nước uống, uống xa bữa ăn, trị khí huyết đều hư mà tâm tỳ là chủ yếu.
Bài Đại bổ nguyên tiễn gồm có: Nhân sâm 3 - 15g (bố khí, bổ dương dùng vị thuốc này là chủ yếu). Dùng ít từ 1 – 2 đồng cân, dùng nhiều từ 1 - 2 lạng; Sơn dược sao (hoài sơn) 2 đồng cân (6g), thục địa từ 10 – 15g (bổ tinh, bổ âm dùng vị thuốc này là chủ yếu). Ít thì dùng 2 - 3 đồng cân, nhiều thì dùng 2-3 lạng; Đỗ trọng 6g (2 đồng cân); Đương quy 6 - 10g (2 - 3 đồng cân). Nếu tiêu chảy thì không dùng; Sơn thù du 3g (1 đồng cân, nếu sợ của chua, lưỡi chua – thiệt toan – sách trung y đại từ điển thì nói: ợ chua thôn toan thì không dùng); Câu kỷ tử từ 6 - 9g (từ 1 - 2 đồng cân).
Cho 2 bát nước sắc còn 7/10, uống ấm xa bữa ăn. Công hiệu của bài thuốc: Bổ ích khí huyết, cứu bản bồi nguyên – cứu chữa từ gốc, bồi bổ nguyên khí. Chủ trị: Khí huyết đại khuy (quá suy nhược), chứng bệnh nguy nặng, tinh thần thất thủ (không giữ được tinh thần).
Gia giảm: Nếu nguyên dương bất túc hàn nhiều, gia phụ tử (chế), nhục quế, bào khương (gừng nướng cháy). Khí phận thiên về hư gia: Hoàng kỳ, bạch truật (nếu vùng vị nhiều trệ khí thì không dùng). Huyết trệ thì gia xuyên khung, bỏ sơn thù du. Nếu hoạt tiết (hay bị tiêu chảy) gia ngũ vị và phá cổ chỉ.
TTND.Lương y giỏi Trần Văn Quảng (Hội Đông y Việt Nam)
