Chứng vị nhiệt trong Đông y

Ảnh minh họa

Nguyên nhân sinh bệnh:

Chứng vị nhiệt thường gọi là chứng vị hỏa, bệnh sinh ra do ăn nhiều thức ăn cay nóng, hoặc do ngũ chí quá cực hóa hỏa mà sinh nhiệt, hoặc do ngoại tà hóa nhiệt (vi khuẩn) xâm phạm vào làm vị khí nhiệt, tiêu hóa thức ăn quá nhanh, sinh ra chứng viêm loét vị (dạ dày).

Triệu chứng lâm sàng:

Bệnh nhân ăn nhiều chóng đói, thích ăn các thức ăn mát, đau vùng thượng vị nóng rát, miệng hôi, đại tiện táo bón, chân răng sưng đau, chất lưỡi đỏ, rêu lưỡi vàng, mạch sác mà hữu lực.

Cơ chế bệnh:

Nhiệt với hỏa đều thuộc dương tà, khi nhiệt cực thì sinh hỏa, đặc điểm của hỏa là phát bệnh nhanh dễ làm tổn thương vị âm. Vị là táo thổ nhưng lại ưa nhuận mà ghét táo.

Kinh túc dương minh vị lại là kinh chứa nhiều khí, huyết. Khi kinh dương minh bị tà khí xâm nhập thì sinh ra chứng vị nhiệt(viêm dạ dày) trên lâm sàng xuất hiện các triệu chứng thuộc lý nhiệt.

Chứng vị nhiệt quá thịnh thường làm tổn thương tân dịch, làm tân dịch trong vị bị thiếu hụt mà sinh ra chứng hư thực lẫn lộn thuộc loại bệnh đau lâu khó điều trị, bệnh hay tái phát nếu ăn uống không biết kiêng dè

Điều trị:

Vị nhiệt sinh chứng vị quản thống: Tà khí làm tổn thương vị, vị hỏa thịnh một phía làm cho khí không lưu thông tân dịch bị tiêu hao mất đi sự nhu nhuận mà sinh bệnh. Triệu chứng: vị quản nóng rát đau từng cơn, hay khát nước, đại tiện táo bón, tiểu tiện đỏ.

Điều trị: Thanh nhiệt bình vị.

Bài thuốc: Tiểu hãm hung thang. Hoàng liên 12 gam, Qua lâu thực 20 gam, Bán hạ chế 12 gam có thể gia vị cho thích hợp. Cách dùng: Ngày uống một thang sắc uống 3 lần trong ngày.

 Do vị nhiệt sinh chứng tiêu khát (bệnh tiểu đường): Ăn uống không giữ gìn ăn nhiều thức ăn cay nóng béo ngọt uống nhiều rượu bia làm tỳ vị tổn thương mất chức năng vận hóa, nung nấu uẩn tích lâu ngày thành nội nhiệt, nhiệt tích lại ở trung tiêu ăn chóng đói, hỏa nhiệt làm tổn hao huyết và tân dịch mà sinh bệnh.

Triệu chứng: Bệnh nhân ăn nhiều, chóng đói sút cân, khát nước, uống nhiều, tiểu tiện nhiều, đại tiện táo bón, cơ thể mệt mỏi, cơ bắp không được nuôi dưỡng sút cân người ngày càng gầy khô đét.

Điều trị: Thanh vị tả hỏa, dưỡng âm sinh tân. Bài thuốc: Ngọc nữ tiễn phối  hợp bài tiêu khát. Thạch cao 20 gam, Mạch môn 8 gam, Ngưu tất 6 gam, Thục địa 40 gam, tri mẫu  6 gam, Hoàng liên 6 gam, Sinh địa 10 gam, Liên ngẫu 16 gam, Thiên hoa phấn 12 gam, Sinh khương 3 lát, Nhân nhũ 10ml

Vị nhiệt sinh chứng răng sưng đau: Vị hỏa đi theo đường kinh dương minh hỏa bốc lên mà sinh bệnh. Triệu chứng: Chân răng sưng đau, có khi loét cả lợi, khát nước, miệng hôi.

Điều trị: Thanh nhiệt tả hỏa. Bài thuốc: Thanh vị tán: Đương qui 12 gam, Thăng ma 8 gam, Đan bì 6 gam, Sinh địa 12 gam, Hoàng liên 4 gam.

Cách dùng: Ngày uống một thang, sắc uống 3 lần trong ngày.

Vị nhiệt sinh chứng Ẩu thổ (nôn mửa): Do vị hỏa cang thịnh, vị mất đi sự hòa giáng vị khí theo hỏa nghịch lên bệnh này thường sinh ra ở người nghiện rượu và thuốc lá.

Triệu chứng: Bệnh phát đột ngột đau vùng thượng vị, ăn vào thì nôn ra, đại tiện táo bón, tiểu tiện đỏ. Điều trị: Tả hỏa giáng nghịch chỉ ẩu.

Bài thuốc: Trúc diệp thạch cao thang. Trúc diệp 20 gam, Cánh mễ 30 gam, Mạch môn 8 gam, Đại giả thạch 16 gam, Thạch cao 20 gam, Bán hạ chế 12 gam, Cam thảo 6 gam.

Cách dùng: Ngày uống một thang, sắc uống 3 lần trong ngày.

   TTND.BS cao cấp Nguyễn Xuân Hướng