Đi tiểu nhiều lần nhất là đi tiểu đêm là triệu chứng quan trọng của thận thủy khí suy. Có khi bệnh nhân đi tiểu mỗi đêm 5-7 lần, có khi đi tiểu liên miên vừa vào giường nằm vài phút sau lại trở dậy, nhưng lần nào nước tiểu cũng nhiều và trong – được gọi là đái tháo nhạt. Ngược lại, lượng nước tiểu ít như trong chứng phù thũng là dấu hiệu của thận thủy khí vượng.
Triệu chứng của đái tháo nhạt có 2 biểu hiện rõ nét: Uống nước nhiều mà không đã khát (có trường hợp cá biệt 1 ngày uống trên 20 lít nước), tiểu nhiều lần trong ngày (vài chục lần). Y học phương Đông xếp vào chứng bệnh: Thận âm hư và Thận dương hư.
Thận âm hư: Người bị thận âm hư có biểu hiện như: Khát nước, tiểu nhiều, hoa mắt, chóng mặt, ù tai, thần mệt sức yếu, mất ngủ hay quên, người gầy, gò má đỏ, họng khô, nóng trong xương, gan bàn tay, gan bàn chân nóng.
Thận dương hư: Người thận dương hư có các biểu hiện như khát nước, tiểu nhiều, sợ lạnh, chân tay lạnh, sắc mặt tối sạm, giảm tinh thần, lưỡi nhợt.
Thận âm hư thì dùng bài Lục vị địa hoàng hoàn: Thục địa 20 - 32g, sơn thù 10 - 16g, trạch tả 8 - 12g, hoài sơn 10 - 16g, phục linh 8 - 12g, đơn bì 8 - 12g. Tất cả tán bột mịn luyện mật làm hoàn, mỗi lần uống 8 - 12g, ngày 2 - 3 lần với nước sôi nguội hoặc cho tí muối. Có thể làm thang sắc uống.
Bài thuốc chủ yếu t bổ thận âm. Trong bài: Thục địa tư thận dưỡng tinh là chủ dược; Sơn thù dưỡng can sáp tinh; Sơn dược bổ tỳ cố tinh; Trạch tả thanh tả thận hỏa giảm bớt tính nê trệ của Thục địa; Đơn bì thanh can hỏa giảm bớt tính ôn của sơn thù; Bạch linh kiện tỳ trừ thấp giúp hoài sơn kiện tỳ.
Chú ý: Không dùng bài Lục vị trong trường hợp rối loạn tiêu hóa, tiêu chảy.
Thận dương hư thì dùng bài Bát vị địa hoàng hoàn, tức là bài Lục vị địa hoàng hoàn gia thêm nhục quế 06g - 08g; phụ tử chế 04g - 06g.
Gia giảm: Trong cả 2 thể thận âm hư và thận dương hư đều thêm các vị chính sau đây: Cây thù đù (thù lù) 20g, thỏ ty tử 12g, dây tơ hồng xanh 16 g, ích trí nhân 10g - 12g. Khát nước gia mạch môn 12g - 16g, ngũ vị tử 10g - 12g.
BS Dư Quang Châu (Chủ tịch Chi hội Giáo dục chăm sóc sức khỏe cộng đồng Thập Chỉ Liên Tâm)
