Bệnh lỵ khiến đau quặn bụng.
1.Bệnh lỵ do thấp nhiệt. Bụng quặn đau đi ra máu lẫn nhầy mũi, mót rặn liên tục, hậu môn nóng rát, nước tiểu vàng, lưỡi đỏ rêu vàng dày, mạch hoạt sác. Cách chữa: thanh nhiệt, hóa thấp, giải độc và điều khí hành huyết. Khi mới phát dùng bài thược dược thang gia giảm gồm hoàng cầm, thược dược, cam thảo, hoàng liên, đại hoàng, binh lang, đương quy, mộc hương, nhục quế, sắc uống. Tác dụng điều hòa khí huyết, tiết nhiệt đạo trệ, giải độc chỉ lỵ. Trị thấp nhiệt ẩn nấu lâu, xích lỵ mãn tính.
Nếu phát sốt, sợ lạnh, đau đầu gia cát căn, liên kiều, kinh giới; ăn uống đình trệ, gia thần khúc, sơn tra. Nếu nhiệt nặng đi ra máu, sốt cao, khát nước, lưỡi đỏ, mạch hoạt sác dùng bài: Bạch đầu ông thang gồm có vị: Bạch đầu ông, trần bì, hoàng liên, hoàng bá. Tác dụng: thanh nhiệt, giải độc, có thể gia thêm kim ngân, bạch thược, chỉ thực, cam thảo.
2.Bệnh lỵ do dịch độc lỵ: Bệnh phát rất nhanh, sốt cao, đau đầu, khát nước, buồn bực, bụng đau dữ dội ỉa ra máu cá hoặc máu tươi. Nặng thì hôn mê co rút, lưỡi đỏ rêu vàng khô, mạch hoạt sác. Nghiêm trọng dẫn đến chân tay lạnh, khó thở, thở nông, thở gấp có thể chết. Cách chữa: Thanh nhiệt, lương huyết, giải độc. Thuốc dùng bài bạch đầu ông thang gia giảm gồm bạch đầu ông, hoàng bá, hoàng liên, trần bì. Cách dùng: sắc nước uống. Tác dụng: Thanh nhiệt, giải độc, lương huyết, chỉ lỵ.
3.Bệnh lỵ do hàn thấp lỵ: ỉa phân máu mũi lẫn lộn hoặc ra chất nhầy trắng dẻo, thỉnh thoảng đau bụng mót rặn, sợ lạnh, mệt mỏi, lưỡi trắng nhợt, mạch nhu hoãn. Cách chữa: ôn trung táo thấp và giải độc. Thuốc dùng bài ô tỳ thang gia giảm gồm phụ tử, đại hoàng, đảng sâm, can khương, cam thảo. Cách dùng: sắc nước uống. Tác dụng: Ôn bổ tỳ dương, công hạ tích lạnh.
4.Bệnh lỵ do hưu tức lỵ: (Lỵ bất thường). Bệnh lúc phát, lúc khỏi, dai dẳng lâu ngày, đi ra máu cá, mót rặn, bụng quặn đau. Ngày thường phân không nhiều, phân trắng đỏ lẫn lộn dính dẻo, có lúc đi ra máu, bụng đau gấp, ăn ít, mệt mỏi, lưỡi nhợt, mạch tế. Cách chữa: kiện tỳ, bổ khí, thanh nhiệt, hoá thấp, thời gian nào đi nhiều thì hoá thấp thanh nhiệt là chính, thời gian nào không đi thì kiện tỳ bổ khí là chính.
Bài Thuốc: Khi phát dùng bài Thược Dược Thang trên hoặc bài Bạch đầu ông thang gia giảm để chữa. Khi không phát dùng bài Kiện tỳ hoà vị thang hợp với bài Hương liên hoàn có vị: Hoàng liên, mộc hương. Các bài thuốc trên đều có thể gia nha đởm tử tán bột mỗi lần uống từ 7 – 10 ngày.
5.Bệnh lỵ do hư hàn lỵ : Đi ra chất nhầy loãng, són rặn luôn, bụng đau xoắn, ăn ít, mệt mỏi, sợ lạnh, chân tay không ấm, lưỡi nhợt, mạch tế nhược. Cách chữa: ôn bổ tỳ thận và chữa sót rặn. Bài thuốc dùng thương hàn luận gồm hoàng liên, bảo khương, đương quy, a giao. Cách dùng: làm hoàn sắc nước uống. trị chứng cửu lỵ thương âm, đại tiện ra máu mủ, mót rặn, âm bị tổn thương, sinh nhiệt.
Lương y Nguyễn Phan
(Hội Đông y TP Vũng Tàu)
