Bệnh phần nhiều vốn âm huyết hư, hay ăn chất mặn, khô cay nóng, tình chí hay căng thẳng, ốm lâu ngày, sinh hoạt không tiết chế đều có thể dẫn đến can âm bất túc. Sách Đông y cho rằng tạng can bắt nguồn từ tạng thận, vậy nên thận suy yếu, khiến can âm cũng hư, biểu hiện can thận âm hư.
Phép trị chủ yếu dưỡng can thận âm. Nếu can âm hư không trị để lâu sinh chứng “Huyễn vựng” đau đầu chóng mặt, mất ngủ, mắt yếu, lưng gối yếu mỏi, huyết áp cao, sinh lý yếu và nhiều chứng bệnh khác liên quan đến can thận âm hư. Dưới đây là bài thuốc có tác dụng phòng trị can âm hư theo bệnh chứng gia giảm:
Chứng can âm hư mà đau đầu mắt yếu: dùng bài Kỷ cúc địa hoàng gia giảm gồm: Thục địa 30g, hoài sơn 20g, đơn bì 14g, sơn thù 12g, phục linh 12g, trạch tả 10g, câu kỷ 12g, cúc hoa 12g, bạch thược 12g. Cách dùng: Sắc hoặc làm hoàn uống.
Tác dụng: Tư bổ thận âm, ích can huyết, an thần dễ ngủ… trị mất ngủ váng đầu ù tai, tâm hỏa động làm khó ngủ, mắt yếu, lưng gối yếu mỏi, huyết áp cao, suy nhược thần kinh, sinh lý yếu, các chứng can thận âm hư, hư hỏa bốc lên.
Gia giảm: Nếu như sốt về chiều gia tri mẫu 12g, hoàng bá 12g. Nếu khó ngủ huyết áp thấp gia: bá tử nhân 14g… Nếu tiểu đêm nhiều, khó ngủ gia: ích trí nhân 12g… Nếu nóng, tiểu nhiều, khó ngủ gia: hắc đậu 20g, táo nhân 12g …. Nếu ho nhiều, mồ hôi gia: mạch môn 12g, ngũ vị tử 12g. Nếu tỳ yếu đầy bụng gia: bạch truật 12g, đương quy 12g, sài hồ 12g.
Lưu ý: Chứng hỏa kém, tỳ vị yếu dễ đi cầu.
Chứng can âm hư mà đau tức sườn kèm can khí uất: Dùng bài Nhất quán tiễn gồm: Bắc sa sâm16g, đương quy 14g, câu kỷ tử 14g, mạch môn 14g, sinh địa 20g, xuyên luyện tử 8g. Sắc hoặc làm hoàn uống:
Tác dụng: Dưỡng âm sơ can giải uất…Trị can thận âm hư, can khí uất gây nên ngực sườn đau tức, miệng đắng, ợ chua, lưỡi đỏ khô…
Gia giảm: Nếu miệng khô đắng gia hoàng cầm 10g, thiên hoa phấn 12g. Nếu người nóng nhiều mồ hôi gia địa cốt bì 12g, tang diệp 14g, mẫu lệ 10g… Nếu bụng đau gia bạch thược 14g, hương phụ 14g… Nếu đại tiện táo gia hoả ma nhân 12g… Nếu khó ngủ gia bá tử nhân 12g, táo nhân 12g, ngũ vị 12g. Nếu huyết hư gia đương quy 12g, bạch thược 12g.
Lưu ý: Chứng tỳ khí hư, bụng đầy trướng khó ngủ.
Chứng can âm hư mà ở người có tuổi lưng gối yếu: Dùng bài Tả quy hoàn gia giảm gồm: Thục địa 20g, câu kỷ tử 14g, lộc giác giao 12g, hoài sơn 18g, thỏ ty tử 14g, đương quy 12 g, sơn thù 14g, ngưu tất 14g. Tán nhỏ làm hoàn hoặc sắc uống.
Công dụng: Tư âm bổ can thân, ích tinh huyết… trị can thận âm bất túc, đầu váng hoa mắt, lưng gối mỏi, di tinh, ù tai, đạo hãn, dùng chữa viêm thận mạn, di tinh, sinh lý yếu, viêm tiền liệt tuyến, đau lưng, nữ vô sinh. Bài này phù hợp với người can thận tinh huyết hư tổn mà nội nhiệt, huyết thiệt, hỏa vượng không rõ ràng và dạ dày còn thu nạp được.
Gia giảm: Nếu mệt mỏi, tự hãn gia hoàng kỳ14g, nhân sâm12g. Nếu di tinh gia khiếm thực 14g, kim anh tử 12g. Nếu sốt có uất chứng gia miết giáp 12g, địa cốt bì 14g. Nếu đại tiện táo gia nhục thung dung 12g, ma tử nhân 12g. Nếu tiểu vàng ít gia trạch tả 12g.
Lương y Phan Thị Thạnh, (Hội Đông y TP Vũng Tàu)
