Cháo là một món ăn truyền thống đặc biệt chủ yếu dùng gạo nấu với nước của nhiều dân tộc tại Đông Á và Đông Nam Á. Cháo thuốc có thể hiểu một cách đơn giản theo hai nghĩa : Nghĩa hẹp, là chỉ một loại chế phẩm dùng gạo hoặc lấy gạo làm chủ phối hợp với các vị thuốc khác nhằm mục đích phòng chống bệnh tật, bảo vệ và nâng cao sức khoẻ con người;
Nghĩa rộng, là chỉ một dạng thực-dược phẩm bao gồm một hay nhiều loại dược liệu hoặc thực phẩm được chế biến và sử dụng giống như nấu cháo ăn hàng ngày trong dân gian, nhưng kỳ thực không hề có chút gạo nào trong thành phần, người ta gọi là “dĩ dược đại chúc” (lấy thuốc thay cháo).
Mùa hè nóng nực, dùng cháo hết sức hữu ích bởi lẽ món ăn này cung cấp một lượng nước khá lớn, mềm nhuyễn, dễ tiêu, dễ ăn, làm giảm nhẹ gánh nặng cho đường tiêu hóa, lại có lợi cho việc hấp thu các chất dinh dưỡng từ gạo và các nguyên liệu kèm theo, nhất là các thực-dược phẩm có tác dụng thanh nhiệt bổ dưỡng, giúp cho cơ thể nâng cao sức đề kháng, dự phòng và hỗ trợ trị liệu bệnh tật trong điều kiện thời tiết bất lợi.
Cháo lá sen
Lá sen tươi 1 tàu, gạo tẻ 100g, đường trắng vừa đủ, cũng có thể gia thêm đậu xanh để tăng sức thanh nhiệt giải độc. Nếu không có lá sen tươi có thể dùng lá sen khô cũng được nhưng trước khi dùng phải ngâm nước cho mềm.
Lá sen rửa sạch, thái vụn, sắc kỹ lấy nước bỏ bã rồi cho gạo vào nấu nhừ thành cháo, chế thêm đường trắng, chia ăn vài lần trong ngày. Cũng có thể cho gạo vào nồi nấu thành cháo trước, sau đó dùng lá sen đã cắt bỏ cuống và viền quanh đậy lên trên mặt cháo, tiếp tục đun cho đến khi mùi thơm của lá sen thấm đượm vào cháo là được.
Hoặc đơn giản dùng lá sen rửa sạch chần qua nước sôi, lót dưới đáy nồi rồi đổ cháo đang sôi lên trên, đậy kín vung trong 5 phút, sau đó bỏ lá sen ra, chế thêm đường là được.
Công dụng : thanh nhiệt giải thử, kiện não sinh tân dịch, hạ huyết áp và hạ mỡ máu. Là món ăn mát bổ rất thích hợp trong điều kiện thời tiết nắng nóng. Đặc biệt tốt với những người béo phì, cao huyết áp, rối loạn lipid máu, viêm đường tiết niệu, phù thũng...
 |
Cháo lá sen rất tốt để thanh nhiệt và trị bệnh ngày hè - Ảnh minh họa |
Cháo dưa hấu
Dưa hấu 1000g, cát cánh 25g, đường phèn 100g, gạo tẻ 100g. Dưa hấu bỏ hạt, thái miếng nhỏ; cát cánh cắt thành miếng nhỏ như hạt gạo; gạo tẻ đãi sạch, ngâm nước cho trương lên. Tất cả cho vào nồi ninh nhừ thành cháo loãng, chia ăn vài lần trong ngày.
Công dụng: thanh nhiệt giải độc, giải khát trừ phiền, lợi tiểu, dùng làm đồ giải khát, chữa chứng phát sốt, phiền muộn, bức bối, tiểu tiện vàng, lở ngứa, rôm sẩy...do thời tiết quá nóng bức.
Cháo rau sam
Rau sam 60g (khô 30g) rửa sạch thái nhỏ, gạo tẻ 100g vo sạch. Hai thứ cho vào nồi cùng 1 lít nước, đun to lửa cho sôi rồi giảm nhỏ lửa, ninh kỹ thành cháo, chia ăn vài lần trong ngày. Công dụng : thanh nhiệt giải độc, dùng dự phòng và hỗ trợ trị liệu những trường hợp bị viêm ruột, kiết lỵ, cảm nắng say nóng, mụn nhọt, lở ngứa…
Cháo bí xanh thịt chân giò
Bí xanh 500g rửa sạch, cắt thành miếng nhỏ ; thịt chân giò 50g làm sạch thái vụn ; gạo tẻ 100g vo sạch. Tất cả cho vào nồi dùng lửa nhỏ nấu thành cháo, chế thêm gia vị, hành hoa, chia ăn vài lần trong ngày.
Công dụng : thanh nhiệt giải độc, lợi tiểu tiêu phù, trừ đờm chữa ho. Dùng chữa các bệnh tiêu khát, cảm nắng, cảm nóng, sốt cao, phù nề, ho đờm, chảy máu cam…trong điều kiện thời tiết nóng bức của mùa hè.
Cháo lê ý dĩ
Lê 500g, ý dĩ 100g, đường phèn 100g. Lê gọt vỏ bỏ hạt, cắt thành quân cờ; ý dĩ đãi sạch, ngâm nước trong 30 phút, vớt ra để ráo nước. Cho cả 3 thứ vào ninh với 1000ml nước thành cháo, chia ăn vài lần trong ngày.
Công dụng: thanh nhiệt trừ phiền, thanh tâm nhuận phổi, giải khát trừ đàm, bồi bổ sức khỏe, dùng đặc biệt tốt cho những người mắc các chứng bệnh hô hấp mạn tính trong những ngày hè nóng bức.
Cháo cúc hoa
Cúc hoa 15g, gạo tẻ 100g. Cúc hoa thu hoạch vào mùa thu sương giáng, bỏ cuống, sấy hoặc phơi khô, tán thành bột; gạo tẻ đãi sạch, cho vào nồi nấu với 1.000ml nước thành cháo loãng, khi được cho bột cúc hoa vào đun sôi vài dạo là được, chia ăn vài lần trong ngày.
Công dụng: tán phong thanh nhiệt, thanh can hỏa, giảm huyết áp, làm nhẹ đầu, sáng mắt, dùng đặc biệt tốt cho những người bị tăng huyết áp, rối loạn lipid máu, bị bệnh lý mạch vành, viêm gan, đau mắt đỏ, hay đau đầu chóng mặt, hoa mắt... trong những ngày thời tiết nóng bức.
Cháo mướp đắng
Mướp đắng 100g, đường phèn 50g, gạo tẻ 100g, gia vị vừa đủ. Mướp đắng bỏ ruột, rửa sạch, thái thành miếng nhỏ rồi đem ninh với gạo tẻ thành cháo, khi được cho thêm đường phèn và chừng 3g muối tinh, chia ăn vài lần trong ngày.
Công dụng: thanh nhiệt giải thử, tiêu độc và làm sáng mắt, dùng thích hợp cho chứng phiền khát, đái tháo đường, cảm nắng phát sốt, kiết lỵ, đau mắt đỏ, mụn nhọt, rôm sẩy...
Mùa hè, thời tiết nóng bức, cơ thể dễ mất nước qua đường mồ hôi để thải nhiệt. Mặt khác, thử và nhiệt dễ tích lại trong cơ thể làm phát sinh các chứng bệnh như mụn nhọt, đinh độc, rôm sẩy, lở ngứa, say nắng, say nóng, viêm đường tiết niệu, trĩ hạ...
Trong khi đó, công năng hấp thu và bài tiết của đường tiêu hóa lại rất dễ bị suy giảm do chúng ta uống nhiều nước và dễ lạm dụng đồ sống lạnh. Bởi vậy, việc lựa chọn, chế biến và sử dụng những loại cháo vừa dễ ăn, dễ tiêu, cung cấp đủ nước và các chất dinh dưỡng lại vừa có tác dụng thanh nhiệt giải thử, thải độc tiêu viêm là hết sức cần thiết.
ThS Hoàng Khánh Toàn (Nguyên Chủ nhiệm khoa Y học cổ truyền, Bệnh viện Trung ương Quân đội 108)
