Nếu sốt kéo dài, miệng khô khát, nóng bứt rứt về đêm, “tà ở phần doanh huyết”, nên dùng bài Trúc diệp thạch cao thang gia giảm: Trúc diệp 20g, thạch cao 40g, mạch môn 20g, nhân sâm 14g, bán hạ 6g, cam thảo 4g, gạo tẻ 40g. Sắc uống ngày 1-2 thang, trẻ em ít hơn 1/2.
Tác dụng: Ích khí dưỡng âm, giáng nghịch. Bài thích hợp với chứng sốt, ho lâu ngày âm hư, khí huyết suy yếu mà nhiệt tà còn lưu lại, hoặc sốt vẫn chưa dứt do tà nhập vào sâu, thời kỳ hồi phục người vẫn mệt, nóng âm ỉ.
Gia giảm: Nếu đau mỏi cơ gia cát căn, sài hồ. Ho khó thở gia xuyên bối mẫu, tang bạch bì. Cầu táo gia hạnh nhân. Ho đàm vàng gia hoàng cầm, tang bạch bì. Khát nhiều gia thiên hoa phấn, thạch hộc. Họng sưng đau gia cát cánh, kim ngân hoa, liên kiều.
Kiêng kỵ: Chứng sốt, ho tức ngực, bệnh mới nhiễm “tà khí ở phần vệ khí”.
Nếu biểu hiện sốt đã lui, người còn mệt mỏi, chính khí hư yếu, dùng bài Thập toàn đại bổ gia giảm gồm: Thục địa 20g, đương quy 14g, xuyên khung 14g, bạch thược 14g, nhân sâm 14g, bạch truật 12g, phục linh 12g, hoàng kỳ 16g, nhục quyế 6g, chích thảo 6g. Làm hoàn hoặc sắc uống.
Tác dụng: Đại bổ khí huyết, trị các trường hợp thể lực bị suy yếu sau khi ốm dậy, người còn mệt mỏi rã rời, ǎn uống không ngon, hay đổ mồ hôi, chân tay lạnh, người dễ nóng, dễ lạnh.
Gia giảm: Nếu người vốn có bệnh tim mạch gia mạch môn, viễn chí, táo nhân, trần bì, bỏ xuyên khung là bài Dưỡng vinh thang: Tác dụng bổ ích khí huyết, dưỡng tâm, an thần… Bài này dùng thích hợp cho người cao tuổi, người thể lực yếu, vốn có bệnh tim mạch, hoặc sau khi viêm nhiễm đường hô hấp vẫn ho thở mệt kéo dài, ăn ngủ không ngon, người nhức mỏi.
- Nếu người mập mà yếu, người gầy hay nóng bứt rứt, gia hoàng cầm, tục đoạn, sa nhân, bỏ nhục quế. Bổ khí dưỡng huyết, kiện tỳ, thanh hỏa, an thai. Bài thích hợp người hệ miễn dịch yếu, hay mỏi mệt, phòng trị tốt cho phụ nữ có thai, hư nhươc dễ hư thai sinh non.
-Nếu người vốn có bệnh tiểu đường hay mệt mỏi ăn ngủ kém: Gia hoài sơn, mạch môn, ngũ vị tử, sơn tra, trần bì, bỏ nhục quế, xuyên khung: Tác dụng bổ khí sinh huyết, kiện tỳ tiêu trệ, sinh tân dịch. Bài thuốc này rất thích hợp người có bệnh tiểu đường lâu ngày hay mệt mỏi, giúp tăng cường sức khỏe ổn định đường huyết.
Kiêng kỵ: Bênh mới nhiễm đang ho thở sốt cao, “tà khí ở phần vệ phần khí”.
2 bài thuốc trên đã được nhiều các thế hệ thầy thuốc đúc kết sử dụng lưu truyền đến ngày hôm nay.
Lương y Minh Phúc
nguyên PCT Hội Đông y TP Vũng Tàu
