Hiểu đúng về "hiệu quả của văcxin"

"Hiệu quả văcxin" là gì?

Câu hỏi đặt ra vì báo chí trong nước thông tin "Nanocovax đạt hiệu quả bảo vệ 90%". Vậy hiệu quả bảo vệ 90% có nghĩa là gì, có giống như hiệu quả văcxin của Pfizer hay Moderna không? Tôi nghĩ câu trả lời là “không”, bởi vì chúng ta đang dùng chữ chưa chính xác.

Chữ “hiệu quả văcxin” là lấy từ thuật ngữ “văcxin Efficacy” (VE) trong tiếng Anh. Để tính VE, người ta phải làm thử nghiệm lâm sàng giai đoạn III. Còn nghiên cứu của Nanocovax hiện nay là giai đoạn II (giai đoạn III thì chưa xong). Mà, nghiên cứu giai đoạn II chưa cho phép chúng ta nói gì về “hiệu quả văcxin” cả.

Hình minh họa cho "hiệu quả văcxin 94%". Nếu 1.000 người đi tiêm văcxin thì có 1 người bị nhiễm, nhưng nếu không tiêm văcxin thì có thêm 13 người bị nhiễm (màu đỏ). Đa số còn lại là không bị nhiễm.

Để hiểu VE, tôi xin lấy nghiên cứu (giai đoạn III) của Moderna ra làm ví dụ. Nghiên cứu này có 28.207 tình nguyện viên và họ được chia thành 2 nhóm một cách ngẫu nhiên: Nhóm được tiêm văcxin gồm 14.134 người và nhóm được tiêm giả dược có 14.073 người. Sau 4 tháng theo dõi, họ ghi nhận:

• Nhóm văcxin có 11 người bị nhiễm, tỷ lệ 11/14.134 * 100 = 0.078%;

• Nhóm giả dược có 185 người bị nhiễm, tỷ lệ 185/14.073 * 100 = 1.31%.

• Nếu văcxin không có hiệu quả, chúng ta kỳ vọng rằng tỷ lệ nhiễm trong nhóm văcxin bằng nhóm giả dược. Nhưng ở đây, nhóm văcxin chỉ có 0.078% bị nhiễm và thấp hơn nhóm giả dược đến 1.31 - 0.078 = 1.232%.

• Nhưng vì con số đó “nhỏ” quá và khó hiểu, nên nhà nghiên cứu hoán chuyển sang con số tương đối (tức tỷ số, thay vì hiệu số): 1 - (0.078 / 1.31) = 0.94.

Con số 0.94 hay 94% đó được gọi là “hiệu quả văcxin”. Con số này có nghĩa là văcxin giảm nguy cơ nhiễm 94% so với những người không được tiêm văcxin.

Hiểu lầm về hiệu quả văcxin

Hiểu lầm 1: Đa số bạn đọc, kể cả nhiều bác sĩ, hiểu rằng hiệu quả 94% có nghĩa là cứ 100 người được tiêm văcxin thì 94 người sẽ không bị nhiễm. Nhưng dĩ nhiên cách hiểu đó không đúng. Đơn vị tính toán của VE, như trình bày trên, là xác suất, chớ không phải số ca tuyệt đối. Có thể minh họa như sau cho dễ hiểu hơn: Nếu 10.000 người không tiêm văcxin thì sẽ có (theo số liệu này) 131 người bị nhiễm, nhưng nếu tất cả 10.000 người được tiêm văcxin thì con số ca nhiễm chỉ chừng 8 người. Như vậy, cứ 10.000 người thì văcxin ngăn ngừa được 123 ca nhiễm.

Hiểu lầm 2: Một số hiểu rằng hiệu quả 94% có nghĩa là họ có nguy cơ nhiễm 6% (lấy 100 trừ cho 94). Không đúng. Nguy cơ bạn bị nhiễm thấp hơn nhiều. Như các bạn thấy trong nghiên cứu của Moderna, nguy cơ bị nhiễm chỉ chừng 1.3% (nhóm giả được). Ở một số nơi, nguy cơ nhiễm virus nCov thấp hơn con số đó, như 0.3 - 0.7%. Do đó, hiểu theo kiểu 6% vẫn bị nhiễm là không đúng.

Hiểu lầm 3: Như thông tin nêu Nanocovax đạt hiệu quả bảo vệ 90%. Thật ra, bài viết đó dựa vào một báo cáo thử nghiệm lâm sàng giai đoạn I và II, mà outcome (kết cục) chính là lượng kháng thể chống nCov. Bài báo cho thấy người được tiêm văcxin Nanocovax có lượng kháng thể tăng sau 35 và 42 ngày so với nhóm giả dược (xem biểu đồ). Tác giả cũng viết rõ rằng đến ngày 42, Nanocovax an toàn và cho ra đáp ứng miễn dịch tốt. Báo cáo này không có số ca nhiễm, vì mới thử nghiệm lâm sàng giai đoạn II, nên chưa thể nói gì về hiệu quả văcxin.

Biểu đồ quan trọng nhất của báo cáo về văcxin Nanocovax cho thấy, cả 3 nhóm văcxin (25mcg, 50mcg và 75mcg) đều tăng lượng kháng thể sau 35 ngày và 42 ngày. Còn liều lượng nào là tối ưu thì biểu đồ và nghiên cứu này chưa thể trả lời. Biểu đồ này không nói gì về hiệu quả văcxin theo nghĩa "văcxin Efficacy".

Tóm lại, "hiệu quả văcxin" là một khái niệm hơi khó hiểu và dễ gây hiểu lầm. "Hiệu quả văcxin 94%" (ví dụ cho Moderna) có nghĩa là so với nhóm không tiêm văcxin, văcxin Moderna giảm xác suất nhiễm đến 94%. Nó không có nghĩa là 100 người tiêm thì 94 người sẽ không bị nhiễm.

GS Nguyễn Văn Tuấn (Giám đốc Chương trình Nghiên cứu di truyền dịch tễ học và loãng xương thuộc Viện Nghiên cứu Y khoa Garvan, Australia)