Người ta hay bị phong ôn phạm phế với triệu chứng chủ yếu là ho, mình nóng, hơi khát. Khi bị bệnh, nên dùng bài Tang cúc ẩm để trị và bài thuốc còn có tác dụng trị chứng ho khi bị cảm táo khí, ho khan không có đờm...
Thành phần bài Tang cúc ẩm (Ôn bệnh điều biện) gồm: Hạnh nhân 6g, liên kiều 4,5g, bạc hà 2,4g, tang diệp 7,5g, cúc hoa 3g, cát cánh 6g, cam thảo 2,4g, lô căn (rễ lau sậy) 6g.
Mỗi ngày uống 1 thang, cho 2 bát nước sắc lấy 1 bát chia làm 2 lần uống trong ngày.
Tác dụng: Sơ phong thanh nhiệt, thông phế chỉ khí, chỉ khái.
Chủ trị: Mới bị cảm nhiễm phong ôn, ho, mình nóng nhẹ, hơi khát nước, rêu lưỡi trắng, mạch phù sác.
Gia giảm: Nếu trong 2 – 3 ngày không giải được cảm, thở như người bị hen suyễn, táo tà ở phần khí, gia: thạch cao, tri mẫu. Nếu lưỡi đỏ gia huyền sâm 6g, sừng trâu nước 3g. Nếu ở phần huyết, bỏ bạc hà, lô căn, gia mạch môn đông, tế sinh địa (sinh địa loại nhỏ), ngọc trúc, đơn bì, mỗi vị 6g. Phế nhiệt nhiều gia hoàng cầm. Khát gia thiên hoa phấn.
Bài thuốc này tân lương giải biểu loại nhẹ. Trong bài có tang diệp, cúc hoa cam lương khung thanh, sơ tán phong nhiệt ở thượng tiêu. Hơn nữa, tang diệp đi vào đường lạc ở phế, thanh phế nhiệt chữa ho, cùng làm chủ dược.
Sách Ôn bệnh điều biện còn nói cái hay của tang diệp và cúc hoa là: Bài thuốc này đặc biệt dùng tang diệp và cúc hoa, bởi tang diệp là tinh của sao cơ. Sao cơ hiếu phong, phong khí thông với can, nên tang diệp bình can phong. Mùa xuân là mùa của can mà chủ về phong, mộc (can) vượng, kim (phế) suy, nên đã ức chế được hữu dư. Tang diệp, rất nhiều đường gân ngang, cũng đi vào phế lạc mà tuyên thông, phế khí. Cúc hoa nở muộn màng, hương thơm vị ngọt hay bổ hai tạng kim thủy (phế thận). Cho nên cũng dùng để bổ bất túc. Chứng ho do phong ôn tuy chỉ là bệnh nhẹ nhưng lại thường thấy có người sai lầm dùng thuốc tân ôn nặng tay, làm tiêu hao tân dịch ở phế, dẫn đến ho lâu thành hư lao.
Bạc hà tân lương giải biểu, giúp tang diệp, cúc hoa sơ phong tán nhiệt, giải tà khí theo đường bì mao ra ngoài. Hạnh nhân, cát cánh tuyên thông phế, chỉ khái, đều là thuốc phụ trợ. Liên kiều khổ hàn, thanh nhiệt giải độc, tân hương giải biểu. Lô căn cam hàn, thanh nhiệt sinh tân dịch, lại tuyên tán được phong nhiệt, làm tá dược. Cam thảo trừ đàm chữa ho, điều hòa chư dược làm sứ đi với cát cánh thì cùng có tác dụng trừ đàm, thông lợi yết hầu. Các vị thuốc trong bài phối ngũ với nhau, khiến tà phong nhiệt ở thượng tiêu được sơ tán, phế khí được tuyên thông, biểu tà được giải và ho cũng hết, mà lại có sở trường về chữa ho. Bài thuốc gia giảm dùng để chữa ho do cảm mạo hoặc ngoại cảm lưu hành, ban đầu thuộc về phong nhiệt, chứng ở biểu, có hiệu quả tốt.
Sách Trung y phương tễ học cũng nói: Đây là bài thuốc tân lương giải biểu loại nhẹ, dùng để chữa mới bị cảm phong ôn. Trong bài thuốc, tang diệp tuyên phế khí, thông phế lạc, cúc hoa sơ tán phong nhiệt, hai vị này là chủ dược của bài thuốc. Dùng cát cánh, hạnh nhân khổ giáng để chữa ho. Liên kiều giải biểu thanh nhiệt là thuốc phụ trợ. Lô căn, cam thảo thanh nhiệt làm tá ở biểu được giải, nhiệt lui mà khỏi bệnh. Cho nên mới gọi là Tân lương khinh tễ.
TTND.Lương y giỏi Trần Văn Quảng (Hội Đông y Việt Nam)
