Thuốc điều trị giun ivermectin có thể sử dụng cho Covid-19?

Cần dùng liều lượng cao gấp 100 lần so với liều cho phép sử dụng ở người

Ivermectin là một loại thuốc kháng ký sinh trùng được phát minh vào những năm 1975. Thuốc được dùng để điều trị giun chỉ, giun lươn, ấu trùng di trú dưới da, ghẻ, rận. Thuốc tác dụng trên kênh ion clo của thụ thể glutamate ở ký sinh trùng, gây tăng phân cực màng tế bào dẫn đến liệt mềm và do đó tiêu diệt ký sinh trùng.

Các tổ chức y khoa lớn đều đồng thuận trong vấn đề không công nhận vai trò của thuốc ivermectin trong điều trị Covid-19.

Đối với những chỉ định này, ivermectin được sử dụng rộng rãi và nói chung thuốc dung nạp tốt ở liều lượng thích hợp. ​Thuốc viên uống có thể gây buồn ngủ, buồn nôn, nôn mửa và trong một số rất hiếm trường hợp làm tăng nhịp tim và co giật. Các tác dụng phụ đối với ivermectin tại chỗ có thể bao gồm phát ban và kích ứng da, hiếm gặp và rất nghiêm trọng là gây khô da và đau nhói.

Ivermectin đã được chứng minh là có khả năng ức chế sự gắn kết của SARS-CoV-2 lên thụ thể ACE-2 trên màng tế bào ký chủ, ngăn chặn sự xâm nhập vào nhân cũng như quá trình sao chép của SARS-CoV-2 ở các nghiên cứu trong ống nghiệm.

Một số nghiên cứu về ivermectin cũng đã báo cáo các đặc tính chống viêm tiềm ẩn của thuốc, được công nhận là có lợi ở những người bị Covid-19.

Tuy nhiên, các nghiên cứu dược động học và dược lực học của thuốc cho thấy rằng để đạt được nồng độ huyết tương cần thiết cho hiệu quả kháng virus sẽ cần dùng liều lượng cao gấp 100 lần so với liều cho phép sử dụng ở người. Nồng độ thuốc trong huyết tương và mô phổi được dự đoán thấp hơn nhiều so với nồng độ cần thiết để chống lại SARS-CoV-2, do đó khó có thể đạt hiệu quả.

Sử dụng ivermectin với liều 400µg/kg qua da không có tác dụng đối với việc làm giảm tải lượng virus SARS-CoV-2 ở chuột đồng. Bên cạnh đó, nhiều nghiên cứu lâm sàng đã tiến hành cho thấy không có lợi ích hoặc có thể khiến bệnh trở nên nặng hơn sau khi sử dụng ivermectin.

Người dân quan tâm tìm hiểu liệu pháp giúp tăng cường sức khỏe để phòng tránh, vượt qua bệnh tật là điều nên làm, nhưng không được tự ý điều trị hoặc tích trữ thuốc theo tin đồn. (Ảnh minh họa: Kiểm tra một địa điểm cách ly F1 tại nhà ở Bình Dương)

Thiếu dữ liệu an toàn từ các nghiên cứu lớn

Trái ngược với điều trên, một số thử nghiệm lâm sàng ghi nhận có sự giảm mất khả năng khứu giác và giảm tỷ lệ các interleukin IL-6, IL-10 trong mô phổi.

Một nghiên cứu báo cáo thời gian biểu hiện bệnh do Covid-19 ngắn hơn, giảm nồng độ các chất đánh dấu viêm, thời gian thanh thải virus ngắn hơn, tỷ lệ tử vong thấp hơn ở bệnh nhân dùng ivermectin so với bệnh nhân dùng giả dược. Tuy vậy, các thử nghiệm này có những hạn chế đáng kể về phương pháp luận, do vậy khó loại trừ các nguyên nhân sai lệch phổ biến.

Những hạn chế này bao gồm: Cỡ mẫu nhỏ; liều lượng và thời gian dùng ivermectin khác nhau; một số thử nghiệm ngẫu nhiên không được làm mù, cả người tham gia và các điều tra viên biết rõ loại thuốc điều trị.

Ngoài ivermectin, bệnh nhân còn dùng đồng thời nhiều thuốc khác nhau, ví dụ doxycycline, hydroxychloroquine, azithromycin, kẽm, corticosteroid... gây nhầm lẫn cho việc đánh giá hiệu quả hoặc độ an toàn của ivermectin.

Mức độ nghiêm trọng của bệnh Covid-19 ở những người tham gia nghiên cứu cũng như thang đo kết quả nghiên cứu không được xác định rõ ràng. Do đó, kết quả tích cực của những nghiên cứu này nên được xem xét lại.

Do không xác định được tính an toàn cũng như hiệu quả của thuốc trong điều trị bệnh lý Covid-19, nên công ty phát hiện ra ivermectin, đã đưa ra một tuyên bố vào tháng 2/2021 công nhận không có cơ sở khoa học cho hiệu quả điều trị Covid-19 của ivermectin từ các nghiên cứu tiền lâm sàng, cũng như không có bằng chứng có ý nghĩa cho tác động thực tế ở bệnh nhân Covid-19, đồng thời thiếu dữ liệu an toàn từ các nghiên cứu lớn.

Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), Ủy ban Hướng dẫn Điều trị Covid-19 của Viện Y tế Quốc gia Hoa Kỳ (NIH), Cục Quản lý Thực và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA), Bộ Y tế cũng khuyến cáo không nên sử dụng ivermectin điều trị Covid-19, ngoại trừ trong thử nghiệm lâm sàng. Ngoài ra, FDA còn đưa ra cảnh báo không nên sử dụng ivermectin dùng cho động vật để điều trị Covid-19 ở người.

Như vậy, tính đến thời điểm hiện tại, các tổ chức y khoa lớn đều đồng thuận trong vấn đề không công nhận vai trò của thuốc ivermectin trong điều trị Covid-19. Mỗi người dân hãy nhìn nhận thông tin một cách sáng suốt, không chia sẻ tràn lan những liệu pháp chưa được kiểm chứng, không tự ý mua thuốc điều trị mà không tham vấn ý kiến của bác sĩ, dược sĩ.

ThS.BS Đoàn Trúc Quỳnh (Bộ môn Dược lý, Khoa Y, Đại học Y Dược TPHCM)