Nghể răm là cây thảo mọc hàng năm, cao 30 – 60 cm, có thân phân nhánh, thường nhuốm màu đỏ, ở phía trên các điểm phân nhánh thường phình lên. Lá hình ngọn giáo, nhẵn có những điểm tuyến trong suốt; mép lá nguyên, cuống lá ngắn. Hoa tập hợp thành bông thưa ở ngọn nhánh và ở nách các lá gần ngọn, thường mọc nghiêng. Hoa nhỏ 2 – 4 mm, màu lục hoặc đỏ hồng, hình phễu, có những điểm trong suốt. Quả bế hình tam giác bầu dục, đôi khi có 3 góc tròn. Mùa hoa quả tháng 7-9.
Cây mọc hoang ở những chỗ ẩm thấp, dọc kênh rạch, ao hồ, bờ ruộng vào các tháng 1,3,5,6. Thu hái toàn cây khi cây đang ra hoa, dùng tươi hoặc phơi khô trong râm. Bộ phận dùng toàn cây.
Thành phần hóa học: Trong cây có axit polygonic và axit gallic; một tinh dầu màu vàng trong mùi cay, vị nóng (trong đó có tadaconal và polygodiol); một glucosid anthraquinonic; một alcaloid đắng, có các flavonoid trong đó có quecetin, hyperin, rhamnazin, isorhamnetin. Hạt cũng chứa acid polygonic, tanin và tinh dầu.
Nghể răm có mùi cay, vị nóng, vào các kinh tâm, thận. Tác dụng tán ứ chỉ thống, giải độc, tiêu thũng, sát trùng chỉ dưỡng.
Công dụng: chữa tụ máu do chấn thương, phong thấp đau nhức xương khớp, thủy thũng; phình giãn tĩnh mạch, vết thương chảy máu, xuất huyết dạ dày, trĩ hậu môn. Dùng ngoài trị rắn độc cắn, mụn nhọt, lở ngứa ngoài da.
Ngày dùng 8-12g, dạng thuốc sắc, dùng ngoài tùy lượng lấy cây tươi giã đắp hay nấu nước tắm rửa.
BS Trần Văn Bản (Chủ tịch Hội Đông y Việt Nam)
