Bộ Công Thương đang trong quá trình xây dựng phương án quản lý
Trong phiên chất vấn và trả lời chất vấn tại kỳ họp thứ 6, Quốc hội khóa XV vào sáng ngày 7/11 vừa qua, đại biểu Châu Quỳnh Dao (đoàn Kiên Giang) đã đặt câu hỏi cho ông Nguyễn Hồng Diên về trách nhiệm của Bộ Công thương trong việc quản lý các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới trước thực trạng các sản phẩm này được bày bán công khai và tràn lan trên thị trường.
Trả lời cho vấn đề này, ông Nguyễn Hồng Diên chia sẻ, Bộ Công Thương dự kiến sẽ đưa mặt hàng sản phẩm thuốc lá thế hệ mới vào đối tượng điều chỉnh của Nghị định thay thế Nghị định số 67/2013/NĐ-CP của Chính phủ quy định chi tiết một số điều và biện pháp thi hành Luật phòng, chống tác hại của thuốc lá về kinh doanh thuốc lá để có hình thức quản lý phù hợp với yêu cầu của thực tiễn, dự kiến sẽ trình Thủ tướng Chính phủ trong quý 4 năm nay. Trong quá trình xây dựng, quản lý chính sách thí điểm thuốc lá thế hệ mới thì Bộ Công Thương đang xây dựng phương án quản lý theo hướng là tiệm cận nhất với ý kiến của Bộ Y Tế.
Tuy nhiên, với sự phổ biến của thuốc lá thế hệ mới và nhu cầu sử dụng đang ngày một tăng của người tiêu dùng, liệu cấm hoàn toàn có phải là phương án khả thi?
 |
Bộ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Hồng Diên trả lời chất vấn sáng 7/11 (Nguồn: Báo Tuổi Trẻ) |
Thuốc lá thế hệ mới: Hiểu sao cho đúng?
Trên thị trường hiện nay các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới phổ biến nhất bao gồm thuốc lá điện tử - gồm 2 loại là hệ thống đóng và hệ thống mở, và thuốc lá làm nóng.
Thuốc lá điện tử hệ thống đóng, có chứa nicotin được sản xuất theo các tiêu chuẩn nghiêm ngặt bởi các nhà sản xuất có uy tín, tuân thủ các quy định liên quan. Chỉ có đầu dung dịch đã được pha chế và đóng gói kín theo tiêu chuẩn chất lượng của nhà sản xuất mới có thể sử dụng được. Người dùng hay người bán không thể pha trộn dung dịch hay các loại chất khác không rõ nguồn gốc vào sản phẩm. Như vậy chất lượng sản phẩm sẽ được kiểm soát theo theo tiêu chuẩn và thiết kế của nhà sản xuất cho người dùng.
Điều này khác với thuốc là điện tử hệ thống mở, bởi thiết kế mở cho phép người tiêu dùng, người bán lẻ có thể thêm vào các chất khác không rõ nguồn gốc gây rủi ro về sức khỏe cho người tiêu dùng.
Thuốc lá làm nóng bao gồm 2 phần riêng biệt là thiết bị điện tử có pin sạc (tạo nhiệt thay thế cho việc đốt cháy thuốc lá) và phần sản phẩm tiêu dùng có hình dạng như điếu thuốc. Các sản phẩm này được chế tạo với công nghệ đặc biệt khác hẳn với thuốc lá truyền thống để có thể giải phóng nicotin mà không cần đốt cháy.
Xét về đặc điểm kỹ thuật và cơ chế hoạt động, cả thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng đều tương đồng nhau. Cả hai loại sản phẩm này đều không sử dụng phương pháp đốt cháy như thuốc lá truyền thống để tạo ra khói mà sử dụng thiết bị điện tử để làm nóng dung dịch thuốc lá điện tử có chứa nicotine hoặc điếu thuốc lá làm nóng được thiết kế đặc biệt khác với điếu thuốc lá truyền thống tạo ra làn hơi (aerosol) có chứa nicotin. Đặc tính kỹ thuật này giúp người dùng có thể hấp thụ nicotin mà không cần hít vào khói thuốc độc hại.
Không chỉ tương đồng về đặc điểm kỹ thuật, thành phần của dung dịch thuốc lá điện tử chứa nicotin và điếu thuốc lá làm nóng cũng không có sự khác biệt đáng kể. Cả thuốc lá điện tử chứa nicotine và thuốc lá làm nóng đều có thành phần chứa nicotin từ thuốc lá hoặc được chiết xuất từ thuốc lá, thành phần phụ gia giống nhau và đều có hương liệu.
 Thuốc lá điện tử hệ thống mở có thể dễ dàng pha trộn dung dịch không rõ nguồn gốc, tiềm ẩn rủi ro cho người dùng (Nguồn: Internet) |
Luật quy định phải quản lý sản phẩm chứa nguyên liệu thuốc lá
Từ những điểm tương đồng, Tổ chức Hải quan Thế giới (WCO) đã phân loại thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng vào cùng một nhóm mã HS chung là 2404. Tại Tọa đàm “Thuốc lá thế hệ mới: Đủ điều kiện để quản lý ngay theo luật hiện hành” do Báo Pháp luật TP.HCM tổ chức ngày 18/4/2023, ông Đặng Thái Thiện, Phó Trưởng phòng Giám sát Cục Hải quan TP.HCM cho biết: “Trong năm 2022, Tổ chức Hải quan Thế giới (WCO) đã có mã số HS riêng cho mặt hàng thuốc lá thế hệ mới vì số lượng và thị trường tiêu dùng của mặt hàng này rất lớn và phổ biến tại nhiều quốc gia”. WCO đã phân loại thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng vào cùng một nhóm mã HS chung là 2404 - Nhóm sản phẩm chứa nicotin hoặc thành phần thay thế nicotin mà không có quá trình đốt cháy, với sự phân biệt rõ ràng so với phân nhóm HS 2402 dành cho thuốc lá điếu truyền thống.
Phù hợp với hướng dẫn của WCO, Bộ Tài chính đã ban hành Thông tư 31/2022/TT-BTC ngày 08/06/2022 về Danh mục hàng hóa Xuất nhập khẩu 2022, qua đó cũng đã tạo ra phân nhóm HS mới là 2404 cho thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng - nhóm các sản phẩm chứa nicotin mà không đốt cháy. Điều này tạo ra sự nhất quán cũng như thiết lập cơ sở ban đầu trong việc quản lý, kiểm soát và phân loại đối với các sản phẩm liên quan đến thuốc lá.
Cũng tại hội thảo trên, ông Trần Văn Dũng, Phó Cục trưởng Cục nghiệp vụ Quản lý thị trường, Tổng cục Quản lý Thị trường, Bộ Công thương đã từng chia sẻ: Theo Nghị định 67/2013, thuốc lá là sản phẩm được sản xuất từ toàn bộ hoặc một phần nguyên liệu thuốc lá, được chế biến dưới dạng thuốc lá điếu, xì gà, thuốc lá sợi dùng để hút tẩu hoặc các sản phẩm khác dùng để hút, nhai, ngửi… Như vậy, thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng đều phù hợp theo định nghĩa này.
Đồng quan điểm trên, chia sẻ tại Hội thảo “Kiểm soát thuốc lá thế hệ mới có trách nhiệm” do Báo Pháp luật tổ chức ngày 5/7/2023, ông Lê Đại Hải – Phó vụ trưởng Vụ pháp luật dân sự và kinh tế cho rằng: “Bộ Tư pháp khẳng định vai trò là cơ quan thẩm định các văn bản luật và khẳng định thuốc lá mới (đặc biệt loại có chứa nguyên liệu thuốc lá) phù hợp với định nghĩa luật PCTHTL 2012 cần đưa vào phạm vi điều chỉnh của luật hiện hành. Thuốc lá thế hệ mới dù là nung nóng hay dung dịch có chứa nicotin đều là thuốc lá”.
Như vậy, theo quan điểm của Bộ Tư pháp, thuốc lá điện tử có chứa nicotin (loại sản phẩm có chứa nicotin từ nguyên liệu thuốc lá) và thuốc lá làm nóng đều phù hợp với định nghĩa sản phẩm thuốc lá quy định tại khoản 1 Điều 2 Luật Phòng, chống tác hại thuốc lá (2012).
Quản lý thuốc lá thế hệ mới để đảm bảo quyền lợi người tiêu dùng
Nhiều chuyên gia cho rằng thay vì cấm hoàn toàn, việc ban hành khung pháp lý quản lý thuốc lá thế hệ mới là rất cần thiết trong giai đoạn hiện nay. Đại biểu Quốc hội Phạm Khánh Phong Lan, Trưởng ban An toàn thực phẩm TP.HCM cho rằng, đã gọi là thuốc lá truyền thống hay thuốc lá thế hệ mới thì đều là thuốc lá và cần phải được phòng, chống tác hại.
Các nhà quản lý phải gián tiếp bảo vệ người tiêu dùng thông qua những sản phẩm mà họ sử dụng. Đó phải là những sản phẩm chính thức, không nhập lậu. Đồng thời quyền tiếp cận thuốc lá là quyền hợp pháp của người dùng.
Do đó, các chuyên gia cho rằng trong bối cảnh hiện nay, Việt Nam nên thí điểm cho lưu hành và quản lý đồng thời thuốc lá điện tử hệ thống đóng có chứa nicotin và thuốc lá làm nóng.
Phương án quản lý cùng lúc 2 sản phẩm dưới cùng một khung pháp lý là phù hợp nhất với bối cảnh thị trường để tạo tính đồng bộ, bao quát, minh bạch, không phân biệt đối xử, không tạo ưu thế cho riêng sản phẩm nào. Qua đó giúp người tiêu dùng có nhu cầu có thể tiếp cận với sản phẩm hợp pháp thay vì hàng lậu như hiện nay, đặc biệt là thuốc lá điện tử.
