Đổ đá không lấp được hố tử thần
Từ cuối năm 2007 đến 10/2019, trên địa bàn huyện Chợ Đồn (Bắc Kạn) xuất hiện 148 hố tử thần. Ông Nguyễn Quốc Khánh, Chủ nhiệm nhóm nghiên cứu thuộc Viện Khoa học Địa chất và Khoáng cho biết sau hai năm nghiên cứu nhóm đã xác định 4 nguyên nhân dẫn tới việc hố tử thần xuất hiện liên tục ở huyện Chợ Đồn. Trong đó, 3 nguyên nhân tự nhiên gồm: Cấu trúc địa chất của khu vực rất phức tạp với sự có mặt của nhiều loại đất đá bị phân cắt mạnh bởi các hệ thống đứt gãy; hệ thống karst ngầm phát triển mạnh với nhiều tầng hang karst khác nhau, tỷ lệ karst trung bình lên tới 15%; tầng đất phủ có thành phần là hỗn hợp sét pha, bột, cát gắn kết yếu, dễ bị rửa trôi xuống hệ thống hang karst ngầm bên dưới. Song nguyên nhân chủ yếu dẫn tới hiện tượng sụt lún đất do việc hạ thấp mực nước ngầm của tầng chứa nước karst bởi quá trình bơm hút nước trong vùng.
Điều đáng nói là hiện tượng sụt lún đất mang tính tự nhiên sẽ diễn ra theo tần suất giảm dần để đạt trạng thái cân bằng vốn dĩ của tự nhiên. Sụt lún đất do tác động của con người thì có xu hướng, tần suất và mức độ ngày càng gia tăng, phạm vi ngày càng mở rộng. Không chỉ riêng Bắc Kạn, ở nước ta rất nhiều tỉnh thành khác cũng xuất hiện “hố tử thần” nhưng ít hơn. Nguyên nhân chủ yếu là do địa hình nước ta là địa hình đá vôi, sụt lún là điều dễ hiểu. Tuy nhiên, hoạt động khai thác khoáng sản dưới lòng đất là nguyên nhân chính ảnh hưởng nghiêm trọng đến “hố tử thần” xuất hiện ngày càng nhiều.
ThS Nguyễn Duy Dũng, Phó Giám đốc Trung tâm Kỹ thuật và Công nghệ tài nguyên nước cho hay, nhiều địa phương sử dụng đá hộc trên mặt là không hợp lý, vì đổ đá hộc chỉ được một thời gian sau đó nó sẽ sụt trở lại như bình thường. Như vậy sẽ không giải quyết căn nguyên. Hố tử thần có thể xuất hiện ở rất nhiều nơi, đặc biệt là nơi có địa chất nền đá vôi, với hoạt động kiến tạo các hang ngầm lớn. Ngay cả ở Hà Nội cũng có nhiều nơi có nguy cơ xuất hiện hố tử thần như Chương Mỹ. Nguyên nhân hố tử thần do khai thác nước ngầm vẫn là chính. Giải pháp đưa ra là là tách hai đầm chứa nước, hệ thống không rút nước thì tầng trên và tầng dưới sẽ không chuyển động, không xảy ra hiện tượng sụt lún.
Hố tử thần xuất hiện nhiều vào mùa mưa
TS Doãn Đình Lâm, Viện Hàn lâm KH&CN Việt Nam Việt Nam cho biết, hiện tượng sụt, lún đất sẽ diễn biến mạnh vào mùa mưa và gây ảnh hưởng lớn tới đời sống của người dân. Sụt lún gây ra các hố sâu là hiện tượng sụt đất do karst tạo ra và chỉ là một hiện tượng tai biến địa chất bình thường. Thông thường, các hố karst này được lấp đầy bằng vật liệu bở rời do phong hóa. Tầng phong hóa này có chiều dày từ 1 - 2m đến 15 - 20m. Người dân khi sinh sống trên bề mặt phong hóa đá vôi có thể không hề biết đến hiện tượng sụt lún này. Việc hình thành hố địa ngục không phụ thuộc vào chỗ đông dân cư hay không mà phụ thuộc vào nền đất của thành phố. Các nghiên cứu này cũng chỉ có thể cảnh báo, khoanh các vùng, các khu vực có nguy cơ xảy ra hiện tượng lún sụt chứ cũng không thể đưa ra lời dự báo khi nào xảy ra sụt đất.
Với khu vực mà các nhà khoa học đã chỉ ra mức độ nguy hiểm, người dân chỉ nên canh tác nương rẫy và không nên xây nhà cửa để tránh bị chôn vùi khi xảy ra lún sụt. Ngoài ra, tại những khu vực phát triển đá vôi như Hòa Bình, Ninh Bình, Sơn La, Quảng Ninh, Hải Phòng, Hà Nam, Hà Giang, Lạng Sơn, Cao Bằng… trước khi xây dựng những nhà máy, công xưởng lớn cần có điều tra chi tiết về sự phân bố, kích thước các hang, hố karst cũng như nền địa chất, nhất là địa chất công trình để tránh tổn thất về sau do hiện tượng sụt đất gây nên.
Hiện có nhiều thiết bị để dò hố tử thần như máy dò công trình ngầm, ra đa xuyên đất, máy siêu âm, máy đo bức xạ… tuy nhiên đây là những chiếc máy đắt tiền, không phải máy chuyên dụng và xác suất tìm ra các sụt lún cũng không lớn. Trong khi đó những vụ sụt lún nghiêm trọng, dẫn đến mất nhà, mất vườn lại xẩy ra ở những nơi mà nền địa chất yếu… Vì thế, người dân sống ở những vùng núi đá vôi kể trên phải có các biện pháp để tự bảo vệ tài sản và tính mạng của mình.
