Virus biến chủng có lọt qua xét nghiệm và chống lại văcxin?

Xét nghiệm PCR không phát hiện được một chủng virus

Chủng virus corona mới mang tên Fin-796H được phát hiện ở miền Nam Phần Lan, nghiên cứu chung của Phòng Thí nghiệm Vita và Viện Công nghệ sinh học thuộc Đại học Helsinki cho biết hôm 17/2. Theo Phòng Thí nghiệm của Phần Lan, không phải tất cả các loại xét nghiệm PCR mà Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) chấp thuận đều có thể phát hiện chủng virus mới. Ít nhất một kiểu xét nghiệm PCR không thể phát hiện sự có mặt của chủng virus mới, nghĩa là công tác xét nghiệm để xác định tình trạng dịch bệnh lây lan sẽ gặp thêm nhiều khó khăn.

Dù biến thể virus mới chứa những đột biến có thể tìm thấy trong chủng ở Anh và Nam Phi nhưng nó tương đối khác những chủng đã được phát hiện trước. Đột biến của chủng virus này “qua mặt” ít nhất một phương pháp xét nghiệm được WHO cấp phép. Các nhà nghiên cứu chưa có thông tin về nơi đầu tiên xuất hiện đột biến này, nhưng khó có khả năng nó xảy ra ở Phần Lan vì quốc gia này có số ca mắc Covid-19 tương đối thấp so với nhiều nước xung quanh. Các nhà nghiên cứu cũng chưa biết biển chủng mới có kháng lại những loại vắc-xin đang được sử dụng để tiêm chủng hay không.

PGS.TS Đinh Duy Kháng, đồng tác giả bộ sinh phẩm phát hiện nhanh Covid-19 bằng công nghệ Realtime PCR, Viện Công nghệ Sinh học, Viện Hàn lâm KH&CN Việt Nam cho biết, xét nghiệm Realtime PCR bao giờ cũng phải có 1 cặp mồi và mẫu dò. Virus có lẩn được không thì kiểm tra ngay cặp mồi chúng ta đang sử dụng để xét nghiệm nhanh virus hiện nay. Nếu nó thay đổi vùng gene đó thì có nghĩa phương pháp này không phát hiện ra. Hiện cả thế giới chia sẻ kiến thức về virus trong một hệ thống chung, khi bắt gặp bất kỳ biến chủng nào, quốc gia đó sẽ công bố toàn bộ hệ gene của chúng trong ngân hàng gene. Người làm chuyên môn ở Việt Nam phải lấy hệ gene của biến chủng đó xem nguồn gốc biến chủng từ đâu. Việc này không có gì là khó khăn, song đến nay thế giới chưa có công bố gì về biến chủng ở Phần Lan này, do vậy phương pháp xét nghiệm PCR vẫn đáng tin cậy.

Chỉnh sửa văcxin không khó

TS Đỗ Tuấn Đạt, Công ty TNHH Một thành viên Văcxin và Sinh phẩm số 1 (Vabiotech) cho biết, hiện nay các nghiên cứu khoa học chưa có đánh giá về tác động của văcxin đối với chủng mới. Do đó, biến thể này chưa ảnh hưởng tới tiến trình thử nghiệm văcxin Covid-19 của IVAC. Các nhà khoa học đã nhiều lần ghi nhận sự biến chủng của virus này. Ở mỗi lần đột biến, các chủng của nó có khả năng lây lan nhanh và mạnh hơn. Đối với văcxin Covid-19, thông thường, nhà sản xuất sẽ chọn vùng gene ổn định nhất của virus để tạo ra đáp ứng miễn dịch. Theo đó, vùng gene được lựa chọn phải có tính chất ổn định nhất về mặt di truyền, bảo đảm tính bền vững. Bởi vì nếu chọn vùng gene không bền vững, khi tác động đến hệ miễn dịch cơ thể, nó sẽ không tạo ra vùng miễn dịch. Do đó, các nhà nghiên cứu thường phải có một số thay đổi nhất định đối với vùng gene mong muốn để làm văcxin

PGS.TS Đinh Duy Kháng cho biết, thời điểm này, giám sát dịch tễ học phải giải quyết được các câu hỏi như chẩn đoán Realtime PCR có để lọt virus không, khẳng năng lây  nhiễm của biến chúng mới thế nào, tính sinh bệnh (các ca nặng) ra sao, liệu văcxin đang sản xuất có đáp ứng được không? Đối với nghiên cứu văcxin, khi quy trình sản xuất đã hoàn thiện thì trường hợp virus biến đổi đến mức buộc phải thay đổi văcxin thì việc đáp ứng cũng rất nhanh. Trường hợp gene nào đó bị biến đổi, người ta sẽ tháo gene đó ra, lắp gene mà virus đã biến đổi đó vào là tiếp tục sản xuất ngay được. Khi quy trình sản xuất đã được hoàn thiện, người ta nắm được gene này mã hóa cho protein này để tạo ra tính sinh miễn dịch bảo vệ, thì có thể sản xuất, “lắp ráp” ngay vào bằng công nghệ tái tổ hợp. Gene tạo ra kháng nguyên mà bị biến đổi thì sẽ tổng hợp gene khác đưa vào. Việc tối ưu hóa các bộ ba mã hóa cho phép chúng ta có thể tổng hợp trình tự gene của virus để lấy vùng gene tạo ra nhiều kháng thể nhất đưa vào văcxin.

Hiện tại, các nhà sản xuất chỉ lo ngại nhất là virus đột biến trên vùng gene được lựa chọn. Tuy nhiên, đột biến của virus tại Anh đúng ngay vùng gene mà các nhà sản xuất lựa chọn để làm văcxin (vùng S) nên các nhà khoa học tiếp tục theo dõi diễn biến của của biến thể này để đánh giá tiếp.