Nhân trần nam còn gọi là hoắc hương núi, họ hoa mõm chó, có tên Latin là Adenosma cacruleum. Khi khô màu nâu sẫm, mùi thơm hắc, khác với nhân trần Bắc họ cúc màu xám hơi vàng, mùi thơm nhẹ. Ở nước ta thường thấy nhân trần mọc hoang nhiều ở các tỉnh phía Bắc như Cao Bằng, Lạng Sơn, Bắc Kạn, Thái Nguyên, Bắc Giang, Tuyên Quang... Ở miền Trung, nhân trần có ở vùng Quảng Nam, Quảng Ngãi, Thừa Thiên - Huế...
Nhân trần là vị thuốc khá công hiệu với quý bà khi sinh nở vì ăn sẽ ngon, chóng lại sức nhờ thế mà với phụ nữ Việt Nam thì nhân trần (cùng ích mẫu) là những vị thuốc không thể thiếu được sau khi sinh nở.
Đặc biệt, nhân trần còn là vị thuốc được sử dụng trong dân gian để chữa gan rất phổ biến có tác dụng tốt, rẻ tiền, dễ kiếm và không bị ngộ độc. Ngoài dùng chữa viêm da (viêm gan hoàng đản), sốt nóng không rõ nguyên nhân, tiểu tiện vàng, són... Chè nhân trần là một thức uống phổ biến không bị sôi bụng, lạnh bụng, không sợ mất ngủ.
Đông y cho rằng, nhân trần có vị đắng, cay, tính bình vào các kinh tỳ, can, đởm, có thể thanh nhiệt, lợi thấp, hành khí, chỉ thông, lợi tiểu, làm ra mồ hôi. Nhân trần là cây có chứa tinh dầu nên bảo quản tương đối dễ. Tuy vậy, cần tránh ẩm, nóng làm cho cây bị mốc và làm giảm lượng tinh dầu. Liều dùng là 20g/ngày, có thể kết hợp với ích mẫu sắc uống.
Theo các kết quả nghiên cứu khoa học cho thấy nước nhân trần có tác dụng tăng bài tiết mật, chống viêm nhất là với các bệnh về gan mật.
Giảm tác hại của rượu đến gan: Nhân trần 20g, hạt muồng sao 10g, cam thảo sống 2g (vài lát), rau má khô 10g sắc lên uống hằng ngày.
Sốt vàng da (viêm gan hoàng đản cấp): Nhân trần 20g, hạt dành dành sao 12g, đại hoàng (sao rượu) 4g, hậu phác 8g, chỉ xác 8g, rễ cỏ gianh hoặc râu ngô 10g. Sắc uống hằng ngày.
Say nắng, nhức đầu, sốt nóng bứt rứt: Nhân trần 1 nắm, hành tăm 1 nắm (lấy cọng trắng). Sắc lấy nước uống nguội.
Mắt sưng, đỏ, đau: Nhân trần, mã đề mỗi thứ một nắm sắc uống cho tới khi hết đau.
Viêm gan mạn: Nhân trần nam 15g (nhân trần bắc 12g), chi tử sao rượu 8g, chi xác sao 12g, bạch linh 15g, bạch thược 15g, thương thuật sao 15g, trạch tả sao 15g (sao với muối 5%), sài hồ bắc sao giấm 10g, sa sâm 20g, ngũ vị sao dấm 6g. Sắc ngày 1 thang, uống liên tục 30 – 45 thang, mỗi thang chia làm 2 – 3 lần uống trong ngày
Ngoài ra, nước sắc nhân trần có thể chữa mẩn ngứa do côn trùng hoặc đun với cây chân vịt trắng, chữa sẩn ngứa cho người nuôi vịt lội nước bị mụn nhọt.
BS Hoàng Xuân Đại (chuyên gia Bộ Y tế)
