Lộ diện “thủ phạm”
Chúng ta vẫn biết tới thảm họa tuyệt chủng 65 triệu năm trước vào cuối kỷ Phấn trắng (Creta), gây ra sự tuyệt chủng của các loài khủng long thống trị Trái Đất thời đó. Nhưng cuộc đại tuyệt chúng lớn nhất là cuộc đại tuyệt chủng Permi.
Đại tuyệt chủng Permi diễn ra vào cuối kỷ Permi (kỷ cuối cùng của đại cổ sinh) cách đây 250 triệu năm, kết thúc và là lúc đánh dấu bước sang giai đoạn địa chất tiếp theo của Trái Đất là kỷ Trias (kỷ đầu tiên của đại trung sinh). Cuộc đại tuyệt chủng đã xóa sổ 95% số loài động vật tồn tại dưới đại dương và hơn 70% loài trên mặt đất. Nó được nhiều nhà khoa học ví như một tội ác đẫm máu nhất lịch sử, là thủ phạm đã xóa mọi dấu vết gần như hoàn hảo. Trong nhiều năm các nhà khoa học không cách nào tìm hiểu được nguyên nhân thật sự của sự kiện khủng khiếp này.
Sự phân tách và hợp nhất của các lục địa, những đợt phun trào núi lửa khủng khiếp cùng nhiều biến đổi địa chất và khí hậu khác đã chôn vùi hầu như toàn bộ các vết tích của thời kỳ này. May mắn trong những năm đầu thế kỷ 21, các nhà khoa học đã tìm ra được những bằng chứng đầu tiên và dần tiến tới kết luận chính xác cho "vụ án" này.
Các nhà khoa học đã tìm thấy sâu bên trong các mẫu đá hiếm hoi còn lại từ thời Permitrias các phân tử gọi là fullerene. Đây là các tinh thể carbon gần giống than chì, có cấu tạo tinh thể giống như một quả bóng đá. Bên trong các tinh thể này có dấu vết nguyên tử heli 3 và argon 36. Đây là những đồng vị rất khó tìm được trên Trái Đất, nó chỉ phổ biến ở các thiên thạch đến từ vũ trụ. Đây là một bằng chứng khá thuyết phục về một tiểu hành tinh đã va chạm với Trái Đất vào cuối kỉ Permi.
Ở kỷ Permi, lớp vỏ Trái Đất biến động dữ đội, các mảng thạch quyển khồng lồ rung chuyển, nứt vỡ, di chuyển và va chạm. 2 lục địa Laurasia và Gondwana tiến tới gần nhau và hợp nhất thành siêu lục địa Pangaea (lục địa duy nhất trên Trái Đất khi đó). Sự hợp nhất này gây ra sự va chạm khủng khiếp, sự nứt vỡ xảy ra hàng loạt, một khối lượng dung nham khổng lồ bị nén lại và phun trào lên mặt đất. Theo tính toán của các nhà khoa học hiện nay, lượng dung nham đã được ném lên bên trên bề mặt hành tinh của chúng ta khi đó là khoảng 1,5 triệu km3.
Đây là một con số khổng lồ đến mức khó tưởng tượng vì những núi lửa ghê gớm nhất từng phun trào trong lịch sử loài người cũng khó có thể phun ra tới 1km3 dung nham. Cả hành tinh là một biển lửa không gì có thể dập tắt. Bụi và khí carbonic tràn ngập trong không khí phủ kín bầu trời gây ra hiệu ứng nhà kính làm không khí càng nóng thêm. Dưới đại dương, các dòng hải lưu thay đổi và nhiều hệ sinh thái biến mất do sự di chuyển và va chạm lục địa. Toàn bộ quá trình này là hệ thống các nguyên nhân gây ra cuộc đại tuyệt chủng tàn khốc nhất lịch sử.
Loài này bị tiêu diệt lại là cơ hội cho loài khác
Khi tiểu hành tinh lao vào Trái Đất cùng các va chạm lục địa xảy ra, một phần loài bò sát, cá và đa số các loài côn trùng khổng lồ bị tiêu diệt, chính là điều kiện để một số nhòm bò sát phát triển thành loài khủng long, khiến chúng lên ngôi trở thành kẻ thống trị hành tinh thật sự trong suốt hơn 150 triệu năm. Không chỉ thế, sự thay đổi này cũng đã tạo điều kiện cho những tổ tiên xa xôi nhất của chúng ta tồn tại và phát triển, dù chỉ luôn là những kẻ chạy trốn trong thế giới của khủng long.
Thảm họa Permi, cũng như nhiều cuộc tuyệt chủng nhỏ hơn khác, chỉ là một tai nạn nhưng những "thủ phạm" nêu trên đã vô tình gây ra và trên một góc độ nào đó, nó còn là cơ hội mang lại sự sống và văn minh ngày nay. Ngày nay các nhà khoa học vẫn không ngừng quan sát và dự đoán, để ngăn chặn những kẻ tàn sát tiếp theo có thể một ngày sẽ tới thăm Trái Đất.
Đặng Vũ Tuấn Sơn (Hội Thiên văn học trẻ Việt Nam)
