Theo dinh dưỡng học cổ truyền, mùa hè thuộc hành hỏa, tiết trời nóng bức, hỏa dễ làm hao thương dương khí. Vả lại quá trình chuyển hóa, thanh cũ đổi mới trong nhân thể diễn ra rất mạnh mẽ, cơ thể mất nhiều tân dịch do bài tiết mồ hôi, bởi vậy, đặc điểm nổi bật của mùa hè là “hao khí thương tân”. Vậy nên trong ẩm thực, cần chú ý chọn dùng các loại thực phẩm có công dụng thanh nhiệt, giải thử, ích khí dưỡng âm, sinh tân, chỉ khát như:
Đậu xanh: vị ngọt, tính mát, có công năng thanh nhiệt, giải độc, tiêu thử trừ phiền, là một trong những loại thực phẩm tuyệt vời cho mùa hè. Dân gian thường dùng đậu xanh dưới dạng nấu cháo, nấu chè hoặc ủ thành giá đỗ xanh ăn rất mát và bổ.
Bạch biển đậu: Vị ngọt, tính bình, có công dụng thanh thử hóa thấp, kiện tỳ ích khí, là loại thực phẩm đặc biệt tốt cho những tháng cuối mùa hạ và đầu mùa thu. Nhà bác học Lý Thời Trân cho rằng biển đậu có thể: cầm ỉa chảy, thanh thử nhiệt, làm ấm tỳ vị, trừ thấp nhiệt và làm hết chứng tiêu khát.
Mướp đắng: Vị đắng, tính hàn, có công dụng thanh hỏa tiêu thử, minh mục giải nhiệt, dùng làm đồ ăn thức uống vào mùa hè rất tốt. Sách Trần Nam bản thảo viết: Mướp đắng có thể làm hết hỏa nhiệt ở 6 đường kinh, thanh thử, bố khí và làm hết khát. Người ta thường dùng mướp đắng để ăn sống, luộc xào với trứng, nhồi thịt băm hoặc thái phiến, phơi khô, hãm uống thay trà.
Bí đao: Vị ngọt, tính mát có công dụng thanh nhiệt, tiêu thử, sinh tân, chỉ khát, là một loại quả làm rau và làm đồ giải khát rất được ưa chuộng trong mùa hè. Dân gian thường dùng bí đao để nấu các món canh thanh nhiệt, giải nhiệt hoặc rửa sạch rồi ép lấy nước uống. Thậm chí, vỏ bí đao cũng có tác dụng giải nhiệt, nhiều phương thuốc dân gian đã dùng vỏ bí đao cùng với vỏ dưa hấu sắc lấy nước uống thay trà.
Bầu: Vị ngọt, tính bình, có công dụng thanh nhiệt, lợi niệu, trừ thử, giải khát, là thực phẩm rất thích hợp cho mùa hè. Sách “Bản thảo cương mục thập di” cho rằng, bầu có khả năng “chỉ khát sinh tân, trừ thử kiện tỳ, lợi đại tiểu tràng”. Canh bầu nấu với tôm là một món ăn rất dân dã, nhưng lại có công dụng giải khát và bồi bổ rất tốt.
Dưa chuột: Vị ngọt, tính mát, có công dụng thanh nhiệt, sinh tân, chỉ khát, lợi tiểu tiện là một trong những loại quả được dùng rất phổ biến dưới dạng ăn sống, làm nộm, chế thành dưa góp hoặc dưa muối cả quả. Thậm chí, dưa chuột còn có thể xào với một số loại thịt thành những món ăn khá hấp dẫn.
Rau dền: Vị ngọt, tính mát, có công dụng thanh nhiệt, giải thử, bổ khí trừ phiền, minh mục hoạt thai, lợi đại tiểu tràng. Trong thành phần của rau dền còn chứa rất nhiều sắt, canxi, sinh tố C và đặc biệt là lysine rất cần cho quá trình sinh trưởng phát dục của thanh thiếu niên.
Rau cần: Vị ngọt mặn, tính hàn, có công dụng thanh nhiệt lợi niệu, hóa đàm, nhuyễn kiên, tán kết là loại rau lý tưởng trong mùa hè cho những người bị vữa xơ động mạch, cao huyết áp và bệnh lý tuyến giáp trạng.
Ngó sen: Vị ngọt, tính hàn, có công dụng thanh nhiệt lương huyết, sinh tân, chỉ khát, giải thử trừ phiền, là một trong những loại thực phẩm lý tưởng trong mùa hè. Dân gian thường dùng ngó sen dưới dạng sắc uống thay trà, làm nộm hoặc rửa sạch rồi ép lấy nước uống.
Nấm rơm: Vị ngọt, tính hàn, có giá trị dinh dưỡng rất cao, hàm chứa nhiều chất đạm, sinh tố C và các axit a)min rất cần thiết cho cơ thể, có công dụng bồi bổ và thanh nhiệt tiêu thử. Đây là thực phẩm lý tưởng trong mùa hè cho những người bị cao huyết áp, rối loạn lipit máu và các bệnh lý gan mật.
Ngoài ra, trong mùa hè còn nên trọng dụng một số thực phẩm khác như mướp, cải cúc, xích tiểu đậu, đậu tương, rau đay, mồng tơi, cà chua, cam, quýt, chuối tiêu, trám, táo tây, bạc hà, kỷ tử, kim ngân hoa, cúc hoa, thịt vịt, cua, ốc, hến, trai, sò, ngao... Nên tránh hoặc hạn chế dùng các thực phẩm như thịt dê, thịt chó, thịt chim sẻ, long nhãn, vải, hẹ, hành tây, hạt tiêu,, nhục quế, gừng, lạc rang, rượu trắng...
BS Khánh Hiển (Bệnh viện T.Ư Quân đội 108
