Những năm qua, tình trạng vi phạm trật tự xây dựng xảy ra khắp cả nước, mặc dù đã cải thiện nhưng số công trình, dự án vi phạm vẫn cực kỳ lớn với mọi hình thức gồm: Thi công, huy động vốn, "bán lúa non" khi chưa đủ giấy tờ pháp lý, sai quy hoạch, không đấu thầu, sai thiết kế… Đặc biệt là ở các thành phố lớn.
Đơn cử như Hà Nội, theo thống kê của Sở Xây dựng, từ năm 2016 - 2020, Sở đã kiểm tra 95.502 công trình; phát hiện, lập hồ sơ xử lý hơn 6.500 trường hợp vi phạm, chiếm tỷ lệ 6,76%. Còn đối với TPHCM, chỉ tính riêng từ ngày 15/7/2019 - 15/12/2020, tổng số công trình vi phạm là 1.568 công trình, bình quân 3 vụ/ngày.
Để giảm tình trạng trên, Bộ Xây dựng đã đưa vào dự thảo tăng mức tiền phạt gấp 1,5 - 2 lần so với mức phạt quy định tại Nghị định số 139 trong toàn bộ dự thảo. Riêng vi phạm trong lĩnh vực trật tự xây dựng sẽ bị xử phạt kịch khung lên đến 800 triệu - 1 tỷ đồng.
Tuy nhiên, theo các chuyên gia, mức phạt này chỉ răn đe và có hiệu quả với những công trình nhỏ lẻ, nhà dân, còn đối với những dự án lớn thì hầu như không có tác dụng. Cụ thể, với những dự án có mức đầu tư từ vài trăm tới hàng nghìn tỷ đồng thì 1 tỷ đồng này sẽ như muối bỏ biển, chủ đầu tư có thể sẵn sàng vi phạm để hoàn thiện được dự án của mình. Đây chính là bất cập, là kẽ hở pháp luật để chủ đầu tư lách luật, đẩy rủi ro về phía người mua, chịu thêm chi phí mà chủ đầu tư phải bỏ ra.
Do đó, Bộ Xây dựng cần xem xét lại dự thảo bổ sung này, để có thể đưa ra những quy định, chế tài phù hợp với những loại hình xây dựng, dự án khác nhau dựa theo số vốn chủ đầu tư họ bỏ ra. Điều này sẽ tránh được tình trạng nhờn luật, đảm bảo tính nghiêm minh của pháp luật. Trong một số trường hợp đặc biệt có thể xem xét cả tới các yếu tố để hình sự hóa các vụ việc.
