Đế chế Mông Cổ từng làm rung chuyển lục địa Á-Âu, trải dài lãnh thổ bao la, thế nhưng triều đại do họ lập nên ở Trung Quốc, triều Nguyên, lại có sự trị vì ngắn ngủi đáng ngạc nhiên. Chỉ vỏn vẹn 97 năm tồn tại, sự sụp đổ nhanh chóng của triều Nguyên, triều đại thống nhất đầu tiên do dân tộc thiểu số kiến lập, ẩn chứa những bài học lịch sử sâu sắc. Theo phân tích của các chuyên gia sử học, sự suy vong này bắt nguồn từ bốn yếu tố cốt lõi.
Một trong những nguyên nhân chính dẫn đến sự suy tàn chóng vánh của triều Nguyên là chất lượng quan lại yếu kém. Triều đình nhà Nguyên áp dụng chính sách phân biệt chủng tộc khắc nghiệt, chia dân chúng thành bốn đẳng cấp: Người Mông Cổ, người Semu (những người có địa vị đặc biệ), người Hán và người Nam. Các vị trí quan trọng từ trung ương đến địa phương hầu hết do người Mông Cổ nắm giữ. Thêm vào đó, chế độ cha truyền con nối khiến nhiều quý tộc Mông Cổ trẻ tuổi, thậm chí khi còn nhỏ, đã được trao những chức vụ then chốt. Đáng chú ý, phần lớn quan lại người Mông Cổ này không thông thạo tiếng Hán, mù chữ Hán, chủ yếu dựa vào đóng dấu và ký tên để giải quyết công việc. Điều này cho thấy năng lực quản lý và điều hành đất nước của bộ máy quan lại thời bấy giờ là một vấn đề nghiêm trọng, gây cản trở lớn cho việc vận hành hiệu quả của triều đình.
 |
Các hoàng đế nhà Nguyên sau khi lập quốc liền đánh mất sự anh minh, sáng suốt. - Ảnh minh họa. |
Nguyên nhân thứ hai nằm ở sự suy đồi, hủ bại của giới quý tộc. Bắt đầu từ thời Nguyên Vũ Tông, các hoàng đế nhà Nguyên dần đánh mất sự sáng suốt trong việc quản lý quốc gia, thay vào đó là lối sống xa hoa, lãng phí. Điển hình như Nguyên Vũ Tông, chỉ trong chưa đầy một năm sau khi lên ngôi, số tiền thưởng ông ban ra đã lên tới 8,28 triệu lạng bạc, trong khi tổng thu nhập của quốc khố cả năm chỉ đạt 2,8 triệu lạng. Thậm chí, sự phung phí này còn leo thang dưới thời Nguyên Nhân Tông, chi tiêu hàng năm ước tính lên tới 20 triệu lạng bạc. Sự tiêu xài vô độ của giới cầm quyền đã làm cạn kiệt ngân khố quốc gia, tạo gánh nặng lớn cho dân chúng và làm suy yếu nền tảng kinh tế của triều đại.
Yếu tố thứ ba góp phần vào sự sụp đổ của triều Nguyên là sự suy yếu, mục ruỗng của quân đội. Sau khi chinh phục Trung Nguyên, quân đội Mông Cổ dần đánh mất tinh thần chiến đấu và ý chí chinh phục thuở ban đầu. Cuộc sống xa hoa, trụy lạc đã làm xói mòn kỷ luật và sức mạnh của quân đội. Các tướng lĩnh thiếu kiến thức về chiến thuật, binh lính không còn thuần thục kỹ năng chiến đấu. Hậu quả là quân đội Nguyên triều liên tiếp thất bại trong các cuộc chiến tranh bên ngoài, thể hiện rõ sự suy yếu về mặt quân sự. Bên cạnh đó, tình hình chính trị nội bộ triều Nguyên cũng vô cùng bất ổn, với những cuộc tranh giành quyền lực liên miên. Trong suốt 97 năm tồn tại ngắn ngủi, triều Nguyên đã trải qua tới 11 đời hoàng đế, cho thấy sự thiếu ổn định và chia rẽ trong nội bộ triều đình.
Cuối cùng, thiên tai liên miên cũng đóng vai trò quan trọng trong việc đẩy triều Nguyên đến bờ vực sụp đổ. Theo ghi chép trong "Nguyên Sử", vào thời Nguyên Thuận Đế, cứ trung bình hai năm lại xảy ra một đợt rét đậm. Những đợt rét kỷ lục này đã tàn phá mùa màng, khiến sản lượng lương thực giảm sút nghiêm trọng, đẩy người dân vào cảnh đói khổ và gây ra bất ổn xã hội trên diện rộng. Mặc dù triều đình đã cố gắng đưa ra các biện pháp cứu trợ, nhưng trước những thảm họa thiên nhiên lặp đi lặp lại, họ trở nên bất lực.
Sự kết hợp giữa thiên tai và những yếu tố "nhân họa" như bộ máy quan liêu yếu kém, sự hủ bại của giới quý tộc và sự suy yếu của quân đội đã đẩy hàng ngàn người dân đến bước đường cùng, buộc họ phải nổi dậy chống lại triều đình, dẫn đến sự sụp đổ không thể tránh khỏi của triều Nguyên. Sự sụp đổ nhanh chóng của một đế chế hùng mạnh như triều Nguyên là một minh chứng rõ ràng cho thấy tầm quan trọng của việc duy trì một bộ máy chính quyền hiệu quả, sự liêm chính của giới lãnh đạo, sức mạnh quân sự và khả năng ứng phó với các thách thức từ thiên nhiên.
