Mất nguyên tắc an toàn
Về cơ bản, Kiểm toán Nhà nước ghi nhận việc Bảo hiểm Xã hội Việt Nam đã áp dụng nhiều giải pháp trong quản lý, đảm bảo tuân thủ quy định của Nhà nước, đem lại kết quả tích cực là số nợ phải thu năm 2018 giảm 1.067 tỷ đồng so với năm 2017.
Tuy nhiên, tình trạng nợ đọng, chậm đóng các quỹ bảo hiểm còn xảy ra ở hầu hết các tỉnh, thành phố và chủ yếu ở khối doanh nghiệp. Nếu tính cả 3 quỹ gồm bảo hiểm xã hội (BHXH), bảo hiểm y tế (BHYT), bảo hiểm thất nghiệp (BHTN), nợ đọng đến 31/12/2018 là 11.842 tỷ đồng (nợ của khối doanh nghiệp chiếm 86% tổng nợ).
Ở khía cạnh khác, số liệu báo cáo cũng cho thấy, lượng người tham gia BHXH năm 2018 tăng 6,6% so với năm trước và đạt 14,7 triệu người. Thu BHXH trong năm khoảng 223.000 tỷ đồng, đạt 99,36% dự toán Thủ tướng giao.
Được biết, các quỹ bảo hiểm do BHXH quản lý đều độc lập với ngân sách Nhà nước, hình thành do sự đóng góp của người lao động, chủ lao động và sự hỗ trợ của Nhà nước. Để bảo toàn, phát triển, các quỹ này đang được thực hiện dựa trên 4 nguyên tắc chính.
Một là những người tham gia BHXH theo nguyên tắc đóng hưởng, hai là bình đẳng chia sẻ, ba là trên cơ sở có sự điều chỉnh phối hợp giữa thế hệ trước với thế hệ sau, bốn là đầu tư phải an toàn và hiệu quả. Hiện tổng số thu 3 quỹ BHXH, BHYT, BHTN đến hết năm 2018 đạt hơn 728.085 tỷ đồng, tương đương 31 tỷ USD.
Với nguyên tắc đầu tư từ quỹ là an toàn và hiệu quả, số kết dư tiền lớn trên đang được BHXH Việt Nam chủ yếu đầu tư vào trái phiếu Chính phủ với khối lượng 620.816 tỷ đồng (chiếm 84,27%). Đầu tư tại ngân hàng thương mại 107.269 tỷ đồng (chiếm 14,73%), trong đó mua trái phiếu chứng chỉ tiền gửi 13.000 tỷ đồng và gửi tiền tại 5 ngân hàng thương mại 94.269 tỷ đồng. Năm 2018, số lãi dự thu từ hoạt động đầu tư của BHXH Việt Nam khoảng 42.755 tỷ đồng, lãi đã thu 41.977 tỷ đồng.
Song, các khoản đầu tư vào Công ty cho thuê tài chính ACL1 và ACL2 – Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn (Agribank) đến nay vẫn mắc kẹt. Với ACL1, BHXH Việt Nam đã thu hết nợ gốc từ năm 2014, năm 2018 thu được 0,75 tỷ đồng tiền lãi, đến tháng 10/2019 vẫn còn phải thu 23 tỷ đồng tiền lãi.
Với ACL2, mặc dù Toà án đã có quyết định tuyên bố phá sản nhưng công ty này vẫn còn nợ BHXH Việt Nam hơn 1.600 tỷ đồng (gốc 769 tỷ đồng, lãi 882 tỷ đồng) và chấm dứt thực hiện tính lãi từ 31/7/2018. Như vậy, nguyên tắc an toàn của quỹ không phải luôn được bảo đảm.
Phải nhấn mạnh rằng, các khoản đầu tư tại ACL1 và ACL2 đã tồn tại trong rất nhiều năm nhưng vẫn chưa thể giải quyết. Đồng nghĩa, hơn 1.600 tỷ đồng do người lao động đóng góp vẫn chưa thể thực hiện nhiệm vụ an sinh xã hội vốn có.
Bội chi và âm quỹ
Trong nhiều năm qua, chi phí quản lý bộ máy BHXH Việt Nam liên tục tăng. Năm 2015 dự toán kế hoạch chi được Thủ tướng phê duyệt mới dừng ở con số 6.560 tỷ đồng. Sang đến năm 2018, mặc dù mới chỉ chi 66,7% tổng kinh phí được sử dụng trong năm, nhưng con số này đã đạt mức 10.176 tỷ đồng.
Theo Kiểm toán Nhà nước, nguyên nhân xảy ra hiện tượng trên là do BHXH Việt Nam hạch toán không đúng niên độ kế toán chi phí thuê nhà, chi phí dịch vụ kênh thuê riêng năm 2019 vào chi phí năm 2018 số tiền 7,8 tỷ đồng… Một số khoản kinh phí (rà soát sổ bàn giao người sử dụng, cấp mã số sổ BHXH, mua sắm tài sản…) năm 2018 không còn nhiệm vụ chi nhưng các tỉnh chưa chuyển trả về cho quỹ bảo hiểm 23 tỷ đồng.
Ngoài ra, một số dự án hạ tầng kỹ thuật thông tin đặt ra yêu cầu đối với một số tính năng của thiết bị cao hơn nhu cầu thực tế ở thời điểm trang bị; thiết kế chi tiết nhằm triển khai các thiết kế sơ bộ.
Căn cứ vào báo cáo tài chính 2018, Kiểm toán Nhà nước một lần nữa lại cảnh báo BHXH Việt Nam về nguy cơ mất cân đối các quỹ bảo hiểm. Tuy nhiên, nếu so với cảnh báo trước đó tại kết quả kiểm toán báo cáo tài chính năm 2015, thời điểm các quỹ trên rơi vào tình trạng mất cân đối đều được lùi từ 1 - 2 năm.
Trong đó, quỹ hưu trí và tử tuất năm 2018 thặng dư 90.819 tỷ đồng, lũy kế dư 581.994 tỷ đồng, dự báo đến năm 2032 quỹ bắt đầu bội chi, đến năm 2049 kết dư quỹ cuối năm bắt đầu âm.
Quỹ ốm đau, thai sản năm 2018 thặng dư hơn 160 tỷ đồng, kết dư quỹ cuối năm 13.800 tỷ đồng. Dự báo đến năm 2026, cân đối thu chi bắt đầu âm. Riêng quỹ tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp đang thặng dư 41.757 tỷ đồng được dự báo tương đối ổn định.
Do nguy cơ mất cân đối các quỹ, Kiểm toán Nhà nước kiến nghị BHXH Việt Nam nghiên cứu trình cơ quan có thẩm quyền xử lý đối với khoản nợ đọng của các doanh nghiệp phá sản, giải thể, chủ doanh nghiệp là người nước ngoài bỏ trốn hiện nay không thể thu hồi; tích cực thu hồi các khoản nợ đọng, hạn chế tình trạng nợ phổ biến, kéo dài dẫn đến thất thu các quỹ bảo hiểm.
Khẩn trương cấp mã số BHXH cho người tham gia BHXH, đảm bảo mỗi người chỉ được cấp duy nhất 1 mã số và mỗi mã số chỉ được cấp duy nhất cho 1 người; rà soát việc cấp sổ BHXH tránh trường hợp một số người có nhiều sổ BHXH, gây khó khăn trong việc quản lý.
Rà soát 1.695 trường hợp hưởng BHXH 1 lần không đúng quy định để tổ chức thu hồi số tiền về các quỹ bảo hiểm, rà soát để nâng cao tính pháp lý và trách nhiệm của người đề nghị hưởng BHXH 1 lần.
