Hà Mại, người khai sinh dòng họ Hà xứ Nghệ

Lễ vinh danh tưởng niệm Tướng quân Hà Mại.

Xây dựng phòng tuyến phía Nam

Thượng tướng quân Hà Mại, tự là Tông Hiểu, là con trai út trong một gia đình hào trưởng ở miền Bắc, sinh ngày 8/4/1334, tại Thăng Long. Được cha mẹ cho ăn học thấu đáo, sớm ý thức được thời cuộc nên ra sức “rèn chí luyện tài” mong giúp ích cho đời.

Năm Tân Mão 1351, dưới triều Trần Dụ Tông, ông thi đỗ quan võ và được bổ nhiệm làm chỉ huy đội quân bảo vệ triều đình khi mới 18 tuổi.

Và chỉ 5 năm sau, với tài võ nghệ của mình, ông làm chỉ huy đội quân bảo vệ vua Trần Dụ Tông và Thái Thượng hoàng Trần Minh Tông kinh lý phía nam Đại Việt.

Sau chuyến kinh lý, để đảm bảo biên cương vững chắc, Hà Mại được giao trú lại trấn Nghệ An (Nghệ An, Hà Tĩnh), xây dựng phòng tuyến biên giới phía Nam chống sự quấy phá của quân Chiêm Thành và suối hai mươi năm (1356 -1376), ông làm tướng chỉ huy đội quân bảo vệ miền biên giới này.

Đặc biệt từ 1376 – 1389, tướng Hà Mại cùng quân sĩ đánh bại 6 đợt tấn công ác liệt của giặc Chiêm Thành, bảo vệ vững chắc biên giới phía Nam của đất nước. Với công lao này, ông được triều đình nhà Trần phong chức Phụ quốc Thượng tướng quân, Thượng vị hầu và bổ làm Trấn thủ Nghệ An.

Triều Trần giai đoạn mạt kỳ

Lúc này, đất nước đứng trước những biến cố đặc biệt, phía bắc nhà Minh lăm le xâm chiếm. Chúng nhiều lần cho người xuống gần Thăng Long thăm dò nội bộ triều đình. Đồng thời, mặc dù nhiều năm Đại Việt bị hạn hán, lũ lụt lớn, dân tình đói kém, chúng vẫn yêu cầu cống nộp...

Cùng với giặc Chiêm Thành ở phía Nam, những động thái này báo trước nguy cơ đất nước bị xâm lược trong thời gian không xa.

Đây cũng là lúc triều Trần bước vào giai đoạn mạt kỳ và đang trên đường suy yếu, mục nát. Quyền bính trong triều dần dần chuyển vào tay thế lực ngoại thích.

Đáng chú ý là vây cánh của Hồ Quý Ly – một người đã dựa vào vị thế có hai người cô ruột là thân mẫu của hai vị vua nhà Trần; có vợ là công chúa Huy Ninh em vua Trần Nghệ Tông nên được nhà Trần tin dùng giao cho nhiều trọng trách quyền bính. Thế lực Hồ Quý Ly ngày một lớn mạnh đang từng bước tiếm quyền nhà Trần vì những quan hệ thân thích đó.

Kẻ thù ngoại bang phía Bắc, phía Nam cùng với triều đình như vậy khiến trong nước càng thêm khó khăn và mất ổn định. Yêu cầu huy động sức người, sức của trong dân ngày một cao. Đời sống người dân bị tác động lớn còn do nạn trộm cướp, tội phạm nổi lên khắp nơi buộc triều đình phải thường xuyên điều quân dẹp loạn.

Nội triều như vậy đã tác động mạnh mẽ vào hàng ngũ quan chức, cận thần vốn một thời trung quân ái quốc đi theo phục vụ triều đình, buộc nhiều người có tên tuổi tài năng ly tán, từ bỏ quan trường lui về ẩn dật.

Trong số đó có Tư nghiệp Quốc Tử giám Chu Văn An dâng “Thất trảm sớ” lên vua không được trả lời, đã treo mũ, áo bỏ về; Chương Túc quốc thượng hầu Trần Nguyên Đán nghỉ quan về Côn Sơn…

Hồ Quý Ly từng bước loại bỏ nhà Trần, tìm cách buộc vua Trần uỷ thác việc triều chính, đến những hành động bố trí giết vua Trần Phế Đế (12/1388); sau đó là Trần Thuận Tông (1399), chính sự của nhà Trần bắt đầu bị Hồ Quý Ly nắm quyền.

Đoán trước được sự thanh trừng nội bộ bi thảm do Hồ Quý Ly lộng quyền, trung thành với vua Trần mà một đời mình phụng sự; thấy không thể tiếp nối hầu hạ một vị vua với lòng dạ như thế; tướng quân Hà Mại cũng xin từ quan, về ở ẩn ở vùng núi Hồng Lĩnh (nay thuộc địa phận xã Thuần Thiện, huyện Can Lộc, tỉnh Hà Tĩnh) và sau đó lập căn cứ địa bí mật kháng chiến chống quân Minh, tiếp tục chỉ đạo con trai là Đại tướng Hoàng Bảng Hà Tông Chính, phò nhà Trần chống giặc Minh xâm lược và chống triều đình nhà Hồ.

Lịch sử ghi lại rằng, cuối cùng, toàn bộ vua tôi nhà Hậu Trần đều tử tiết oanh liệt chứ quyết không đầu hàng quân Minh.

(còn nữa)

Nguyễn Bảo Nam