Y học cổ truyền xếp SXH vào nhóm ôn bệnh và ôn dịch, do nhiệt độc gây nên. Ban đầu, nhiệt độc tấn công mạnh và nhanh vào phần nông của cơ thể (phần vệ, khí) gây sốt cao; sau đó vào phần sâu hơn (phần dinh, huyết) làm nổi ban hoặc xuất huyết. Về điều trị, yếu tố dinh dưỡng cũng đóng vai trò quan trọng trong từng giai đoạn bệnh.
Cháo kinh giới + sắn dây: Gạo tẻ 100g, đạm đậu xị 15 - 20g, kinh giới 3 - 6g, ma hoàng 1 - 3g, cát căn (sắn dây) 20 - 30g, chi tử 3g, sinh thạch cao 60 - 90g, gừng tươi 3 lát, hành tươi 2 củ. Đem các vị thuốc sắc chừng 5 - 10 phút, lấy nước nấu với gạo thành cháo, chia ăn vài lần trong ngày. Món này rất thích hợp cho giai đoạn đầu của SXH - giai đoạn nhiệt độc xâm phạm phần vệ. Biểu hiện, bệnh nhân bị sốt (ban đầu có thể kèm theo cảm giác sợ lạnh), đau đầu, đau lưng, đau mình mẩy và cơ khớp, môi khô miệng khát, chất lưỡi đỏ, rêu lưỡi trắng hoặc vàng mỏng; muộn hơn có thể xuất hiện triệu chứng mặt đỏ, mắt đỏ, chân tay tê bì, ngực bụng đầy tức, nôn hoặc buồn nôn, đại tiện táo kết hoặc lỏng nát, tiểu tiện sẻn đỏ...
Cháo thạch cao + tri mẫu: Gạo tẻ 100 - 150g, thạch cao 30g, tri mẫu 10 - 15g, đường phèn 5g. Các vị thuốc sắc kỹ lấy nước, cho gạo vào nấu thành cháo, hòa đường phèn, chia ăn 2 - 3 lần trong ngày. Món này thích hợp trong giai đoạn SXH giai đoạn 2 - giai đoạn nhiệt độc xâm phạm phần khí. Biểu hiện, bệnh nhân sốt cao hoặc rất cao, đau đầu, đau lưng, môi khô miệng khát, mặt đỏ, mắt đỏ, ngực bụng bức bối không yên, đại tiện táo kết, tiểu tiện sẻn đỏ, chất lưỡi đỏ, rêu lưỡi vàng khô...
Cháo huyền sâm + lá sen: Gạo tẻ 100g, sinh thạch cao 30 - 60g, huyền sâm 10g, sừng trâu nước hoặc bột sừng trâu 6 -10g, lá sen tươi nửa tàu, đậu xanh 30g. Sắc thạch cao, huyền sâm và sừng trâu lấy nước rồi nấu với đậu xanh và gạo thành cháo, chia ăn vài lần trong ngày. Món cháo này tốt trong giai đoạn 3 của SXH - nhiệt độc xâm phạm phần khí, dinh và huyết. Biểu hiện, bệnh nhân sốt cao, môi khô miệng khát, tâm trạng bồn chồn không yên, có ban xuất huyết dưới da, tinh thần có thể u ám, chảy máu cam, nôn hoặc đại tiện ra máu, chất lưỡi đỏ giáng, rêu lưỡi vàng khô hoặc xám đen…
Cháo xương dê + gừng tươi: Xương dê 1kg, gạo tẻ 100g, hành tươi 2 củ, gừng tươi 3 - 5g, gia vị vừa đủ. Xương dê đập vụn, ninh lấy nước rồi cho gạo vào nấu thành cháo, chế thêm gia vị, chia ăn vài lần trong ngày. Món này thích hợp trong giai đoạn hồi phục, bệnh nhân hết sốt, ban xuất huyết lặn dần, cơ thể mệt mỏi, chán ăn, đầu choáng mắt hoa, lưng đau gối mỏi, ngủ kém, đại tiện lỏng. Món này tốt cho người xuất huyết dưới da do giảm tiểu cầu, thiếu máu do thiếu dinh dưỡng.
Cháo sa sâm + mạch môn: Sa sâm 20g, mạch môn 10 - 15g, gạo tẻ 100g, đường phèn lượng vừa đủ. Các vị thuốc sắc kỹ, lấy nước nấu với gạo thành cháo, hòa đường phèn chia ăn vài lần trong ngày để hồi phục cơ thể sau khi hết sốt, ban lặn dần…
Lưu ý: Trong thời gian mắc bệnh, cần nghỉ ngơi, ăn nhẹ, thức ăn dễ tiêu, tăng cường hoa quả như thanh long, nho, dưa hấu; uống nước mía đun sôi để nguội để bổ sung tân dịch và tăng hồng cầu, uống nước bột sắn dây…
BS Khánh Hoàng (Hội Đông y Việt Nam)
