Văcxin Covid-19: Khi nào sẽ sẵn sàng?

Văcxin Covid-19 là loại hoàn toàn mới

Sản phẩm đầu tiên trong số này - được sản xuất bởi công ty công nghệ sinh học Moderna có trụ sở tại Boston - sẽ được đưa vào thử nghiệm trên người nhanh nhất có thể.

Tốc độ nghiên cứu chưa từng có này đạt được phần lớn nhờ vào những nỗ lực ban đầu của Trung Quốc, cung cấp trình tự vật liệu di truyền (ADN) của SARS-CoV-2 ngay từ đầu tháng 1. Ngoài ra, tốc độ mà các nhà khoa học tạo ra những văcxin ứng viên này có cơ sở từ rất nhiều sự đầu tư trong quá trình tìm hiểu phương pháp phát triển văcxin cho những coronavirus khác.

Công ty Mỹ Novavax, có trụ sở tại Maryland, hiện đã tái nghiên cứu sử dụng những loại văcxin này cho SARS-CoV-2, tuyên bố đã có một số văcxin ứng viên, có thể sẵn sàng tham gia thử nghiệm vào mùa xuân này. 

SARS-CoV-2 có chung từ 80% đến 90% vật liệu di truyền với virus gây ra SARS. Cả hai bao gồm một dải axit ribonucleic (RNA) bên trong một viên nang protein hình cầu bao phủ các gai protein. Các gai nay khóa vào những thụ thể bề mặt tế bào lót trên phổi con người - cùng loại thụ thể trong cả hai trường hợp Covid-19 và SARS - cho phép virus xâm nhập vào tế bào. Khi vào bên trong, virus chiếm quyền điều khiển bộ máy sinh sản tế bào để tạo ra nhiều bản sao của chính virus, trước khi thoát ra khỏi tế bào một lần nữa và giết chết tế bào.

Theo truyền thống, tiêm chủng đạt được hiệu quả bằng cách sử dụng các virus sống và yếu đi hoặc một phần hoặc toàn bộ virus sau khi bị bất hoạt bởi nhiệt hoặc hóa chất. Những phương pháp này có nhược điểm, ví dụ dạng cấu trúc sống này có thể tiếp tục phát triển trong vật chủ, có khả năng phục hồi lại một số độc tính và làm cho người nhận bị bệnh, khi cần liều cao hơn hoặc đưa văcxin của virus bất hoạt phải làm lại nhiều lần để đạt được mức độ bảo vệ cần thiết.

Một chiến lược gần đây hơn - ví dụ như chiến lược mà Novavax đang sử dụng - xây dựng một loại văcxin tái tổ hợp. Công nghệ này trích xuất mã di truyền protein gai trên bề mặt SARS-CoV-2, đây là phần có khả năng gây ra phản ứng miễn dịch ở người và dán vào bộ gene của vi khuẩn hoặc nấm men - buộc những vi sinh vật này tạo ra một lượng lớn protein để khi đưa vào cơ thể người, có thể tạo ra kháng thể chống lại.

Các phương pháp khác mới hơn, bỏ qua protein và chế tạo văcxin từ chính hướng dẫn di truyền. Hiện nay công ty Moderna và công ty CureVac, đang chế tạo văcxin Covid-19 từ thông tin di truyền RNA.

Văcxin cúm hàng năm là sản phẩm đã được chuẩn hóa, chỉ có một hoặc một vài mô-đun phải được cập nhật mỗi năm. Ngược lại, SARS-CoV-2 là mầm bệnh mới và nhiều công nghệ đang được sử dụng để chế tạo văcxin cũng chưa từng được thử nghiệm.

Cho đến nay, không có văcxin nào làm từ vật liệu di truyền - RNA hoặc ADN được phê duyệt. Vì thế các văcxin ứng viên Covid-19 phải được coi là hoàn toàn mới.

Không thể sớm hơn 18 tháng nữa

Vào những năm 1960, trong những thử nghiệm lâm sàng, các nhà khoa học phát hiện ra, loại văcxin  chống lại virus hợp bào hô hấp, loại virus phổ biến gây ra các triệu chứng giống như cảm lạnh ở trẻ em lại làm nặng thêm các triệu chứng ở trẻ sơ sinh.

Một hiệu ứng tương tự cũng được quan sát thấy ở những động vật được tiêm văcxin SARS thử nghiệm sớm. Sau đó, các nhà khoa học đã được sửa đổi văcxin này để loại bỏ lỗi làm tăng nặng triệu chứng nhiễm bệnh. Hiện nay, loại văcxin này được đề xuất sử dụng cho SARS-CoV-2, như vậy sẽ cần được thử nghiệm đặc biệt nghiêm ngặt để loại trừ nguy cơ khiến các triệu chứng của bệnh nặng hơn.

Tổng thống Mỹ Donald Trump tuyên bố về khả năng có vắc xin trước tháng 11.2020

Annelies Wilder-Smith, giáo sư về các bệnh truyền nhiễm mới xuất hiện tại Trường Vệ sinh và Y học Nhiệt đới London cho biết: “ Tôi không cho rằng văcxin Covid-19 có thể sẵn sàng sau 18 tháng. Đấy là đã cực kỳ nhanh và không có bất cứ trở ngại nào".

Ngay cả khi văcxin Covid-19 được phê duyệt, sẽ xuất hiện loạt những thách thức mới. Chuyên gia sức khỏe toàn cầu Jonathan Quick thuộc trường Đại học Duke Bắc Carolina cho biết: “Có được một loại văcxin, được chứng minh là an toàn và hiệu quả ở người mới chỉ là một phần ba chặng đường so với những gì cần thiết phải làm để có được một  chương trình tiêm chủng toàn cầu”.

Ví dụ, trong đại dịch cúm H1N1 2009, chẳng hạn, nguồn cung cấp văcxin đã bị các quốc gia có khả năng chi trả chiếm dụng, khiến những quốc gia nghèo hơn gặp nhiều khó khăn. 

Bên ngoài đại dịch, WHO thường hướng dân chính phủ, các tổ chức từ thiện và những nhà sản xuất văcxin cùng thống nhất một chiến lược phân phối toàn cầu công bằng, các tổ chức như Gavi, liên minh văcxin, đưa ra những cơ chế tài trợ sáng tạo, quyên tiền trên thị trường để đảm bảo cung cấp cho những nước nghèo. Nhưng khi đại dịch xảy ra, không có quốc gia nào bị ràng buộc bởi bất kỳ sự sắp xếp nào mà WHO đề xuất.

Một loại văcxin có thể cứu được rất nhiều mạng sống. Nhưng cho đến khi có được văcxin, cách tốt nhất vẫn là ngăn chặn căn bệnh này không lây lan và dập tắt ổ dịch. Lời khuyên của thầy thuốc, hãy phòng bệnh và cách ly thật tốt.