Tham luận của GS.TS. Nguyễn Văn Phước tại Hội nghị toàn quốc “Đội ngũ trí thức khoa học và công nghệ Việt Nam triển khai thực hiện Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng"

I. Đặc điểm tình hình đội ngũ trí thức Tp. Hồ Chí Minh

Bên cạnh những điểm chung của đội ngũ trí thức Việt Nam, đội ngũ trí thức thành phố có ba điểm đặc thù cơ bản như:

1. Sự hình thành và phát triển của đội ngũ trí thức của Tp. Hồ Chí Minh

Tiền thân của Liên hiệp các Hội KH&KT Tp. Hồ Chí Minh (Liên hiệp Hội) là Hội Tri thức Yêu nước Tp. Hồ Chí Minh, ra mắt tại Đại hội ngày 10/8/1975. Đến năm 1986, Hội Tri thức Yêu nước đã hoàn thành sứ mạng lịch sử của mình, các trí thức khoa học và công nghệ (KH&CN) của Hội đã thành lập Liên hiệp các KH&KT Tp. Hồ Chí Minh. Từ đó Liên hiệp Hội liên tục phát triển. Với 35 năm phát triển và trưởng thành, bắt đầu chỉ có 5 Hội thành viên và 02 đơn vị trực thuộc, đến nay Liên hiệp hội đã có 48 hội thành viên, 8 đơn vị trực thuộc với hơn 65 ngàn hội viên.

2. Đội ngũ trí thức Tp. Hồ Chí Minh hội tụ từ nhiều nguồn, cả trong và ngoài nước, tăng nhanh về số lượng, chất lượng và có cơ cấu đa dạng Hội Trí thức yêu nước tập hợp các nhân sĩ, các nhà khoa học, nhà báo, văn nghệ sĩ từ 3 nguồn: tại chỗ, từ chiến khu ra và tăng cường từ miền Bắc. Đội ngũ trí thức KH&CN thành phố liên tục phát triển, đến nay đã trở nên rất hùng hậu, chiếm đến 21% trí thức KH&CN của cả nước. Nhân lực trình độ thạc sĩ và tiến sĩ chiếm đa số, chủ yếu trong 2 lĩnh vực là KH&CN và khoa học xã hội, trong đó các nhà khoa học trên 35 tuổi chiếm gần 50%, và dưới 35 tuổi, chiếm gần 43%. Thành phố cũng đã thu hút hơn 400 chuyên gia, trí thức kiều bào về làm việc dài hạn; gần 200 trí thức hợp tác với các trường đại học, khu công nghệ cao...

3. Đội ngũ trí thức Tp. Hồ Chí Minh rất năng động, sáng tạo và thích ứng nhanh với kinh tế thị trường

Xuất phát từ điều kiện tự nhiên, xã hội, đặc biệt là sự ra đời sớm, ảnh hưởng sâu sắc của nền kinh tế hàng hóa, nền sản xuất công nghiệp và yêu cầu của sự nghiệp đổi mới đã khách quan tạo nên đội ngũ trí thức thành phố rất năng động, sáng tạo, thích ứng nhanh với kinh tế thị trường. Các đề tài nghiên cứu KH&CN phần lớn hướng đến tạo sản phẩm phục vụ thị trường trong nước và xuất khẩu. Doanh thu sản phẩm phát triển từ kết quả nghiên cứu KH&CN ngày càng gia tăng, nhiều sản phẩm đã thương mại hóa đáp ứng thị trường trong và ngoài nước.

II. Vai trò đội ngũ trí thức thành phố trong giai đoạn hiện nay

1. Cung cấp những luận cứ khoa học cho Đảng bộ và chính quyền hoạch định các đường lối, chủ trương, chính sách phát triển Tp. Hồ Chí Minh

Thông qua các hoạt động nghiên cứu lý luận, tổng kết thực tiễn, đặc biệt là việc thực hiện các nhiệm vụ khoa học cấp Thành phố, đội ngũ trí thức đã cung cấp nhiều luận cứ khoa học có giá trị trên các lĩnh vực như: kinh tế - xã hội, Giáo dục và Đào tạo, KH&CN, Văn hóa và Nghệ thuật ...cho Đảng bộ và chính quyền hoạch định các đường lối, chủ trương, chính sách phát triển. Các quyết sách đã thể hiện được sự chủ động, sáng tạo, dám nghĩ, dám làm trong việc khai thác các tiềm năng, thế mạnh, phù hợp với đặc điểm lịch sử - xã hội của thành phố trong từng giai đoạn.

2. Phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao đáp ứng yêu cầu đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa Tp. Hồ Chí Minh

Đội ngũ trí thức đã đóng vai trò quan trọng trong phát triển quy mô đào tạo nhân lực chất lượng cao. Năm 2020 tỉ lệ lao động đã qua đào tạo chiếm gần 85% số người làm việc. Số lượng các trường cao đẳng, đại học Tp. Hồ Chí Minh tăng nhanh và cho đến này gần 100 cơ sở đào tạo, qua đó đội ngũ trí thức đã góp phần nâng cao trình độ chuyên môn cho hàng ngàn nhân lực chất lượng cao của Thành phố. Số lượng đội ngũ trí thức KH&CN không ngừng gia tăng và đã góp phần đẩy nhanh quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế, đẩy mạnh CNH, HĐH gắn với kinh tế tri thức và hội nhập quốc tế.

3. Nghiên cứu sáng tạo, ứng dụng, chuyển giao KH&CN góp phần thúc đẩy sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa Tp. Hồ Chí Minh

Thông qua các hoạt động nghiên cứu sáng tạo, ứng dụng, chuyển giao các kết quả KH&CN, đội ngũ trí thức đã góp phần đắc lực trong việc hiện thúc đẩy phát triển khá nhanh và toàn diện KH&CN của Tp. Hồ Chí Minh trên các lĩnh vực: công nghệ cao, tự động, nông nghiệp và vệ sinh an toàn thực phẩm, bảo vệ môi trường và quản lý đô thị, các ngành công nghiệp mũi nhọn, dịch vụ chất lượng cao. Từ các kết quả hoạt động của đội ngũ trí thức đã làm cho hàm lượng KH&CN trong nền kinh tế Thành phố ngày càng được nâng lên, chỉ số năng suất tổng hợp chiếm tỷ trọng ngày càng cao trong cơ cấu GRDP của Thành phố. Đội ngũ trí thức đã tạo tiền đề để Thành phố đẩy nhanh quá trình CNH, HĐH chuyền sang giai đoạn phát triển theo chiều sâu, tiến vào nền kinh tế tri thức, là cơ sở quan trọng để Tp. Hồ Chí Minh thực hiện kế hoạch xây dựng đô thị thông minh” thời gian tới.

4. Phát triển văn hóa Tp. Hồ Chí Minh tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc

Đội ngũ trí thức khoa học xã hội và nhân văn đã phát huy hiệu quả vai trò của mình, nhất là trong việc nghiên cứu những vấn đề cơ bản, cấp thiết của xã hội, xây dựng hệ thống cơ sở lý luận và thực tiễn cho việc xác định các chủ trương, giải pháp và quản lý sự phát triển xã hội của thành phố. Đội ngũ trí thức đã sáng tạo nhiều công trình, tác phẩm văn hóa có giá trị, không chỉ khẳng định những giá trị cao đẹp của con người, đất nước, dân tộc Việt Nam, mà còn góp phần làm sáng tỏ lịch sử hình thành và phát triển của vùng đất Sài Gòn – Gia Định -Tp. Hồ Chí Minh làm phong phú, sâu sắc thêm những nét đặc sắc của văn hóa Thành phố. Đội ngũ trí thức đã tiến hành điều tra, phát hiện, sưu tập nhiều hiện vật, tài liệu về văn hóa có giá trị, qua đó không chỉ khôi phục, hoàn thiện các giá trị văn hóa của Tp. Hồ Chí Minh, mà còn góp phần giáo dục truyền thống, bồi dưỡng tình yêu quê hương, Tổ quốc.

5. Phản biện xã hội góp phần hoàn thiện các đề án phát triển kinh tế -xã hội của Thành phố Hồ Chí Minh

Đội ngũ trí thức đã tích cực tham gia phản biện xã hội rất nhiều dự thảo, dự án, đề án phát triển kinh tế - xã hội do Thành ủy, Ủy ban Nhân dân, các Sở, Ban, Ngành của Thành phố đưa ra. Nhiều ý kiến phản biện xã hội của đội ngũ trí thức đã được Đảng bộ Thành phố tiếp thu và đưa một số nội dung vào các văn kiện Đại hội. Đội ngũ trí thức còn tham gia phản biện các nội dung trong dự thảo Hiến pháp, hàng trăm dự thảo Luật, Bộ luật, các văn bản quy phạm pháp luật khác, Hoạt động phản biện xã hội của đội ngũ trí thức không chỉ góp phần nâng tầm trí tuệ việc thực thi các quyết sách chính trị, mà còn đảm bảo cho Đảng bộ, chính quyền Thành phố thực hiện các chủ trương, chính sách, dự án phát triển kinh tế - xã hội sát với yêu cầu của thực tiễn, giảm sai sót, tạo sự thống nhất, đồng thuận trong xã hội; từ đó góp phần thúc đẩy kinh tế - xã hội Thành phố phát triển, an ninh - chính trị trên địa bàn ổn định, niềm tin của nhân dân vào Đảng bộ, chính quyền được nâng lên.

Kết luận

Được sự quan tâm đúng mức của Thành ủy và Chính quyền thành phố, đội ngũ trí thức Tp. Hồ Chí Minh đã không ngừng tiến bộ, trở thành một lực lượng hùng mạnh góp phần đắc lực trong sự nghiệp phát triển của Thành phố, để Thành phố luôn giữ vững là một trung tâm lớn về kinh tế, văn hóa, giáo dục - đào tạo, KH&CN, là đầu tàu khu vực phía Nam, là một cực phát triển của đất nước. Tuy nhiên, đội ngũ trí thức TP vẫn chưa phát huy hết sức sáng tạo của mình, vì nhiều nguyên nhân, do đó trong thời gian tới đại diện cho trí thức Thành phố là liên hiệp Hội sẽ có giải pháp hiệu quả, phát huy hơn nữa năng lực đổi mới và sáng tạo của đội ngũ trí thức, chủ động tham gia thực hiện các hoạt động tư vấn, phản biện, giám định xã hội và tham mưu cho cấp ủy, chính quyền TP trong quá trình triển khai nghị quyết Đảng các cấp. Kính mong Đảng bộ và Chính quyền các cấp tạo điều kiện tốt nhất cho các giới trí thức phát huy vai trò của mình trong sự nghiệp xây dựng và phát triển đất nước.