Đại tràng thấp nhiệt: Thường do vào mùa hè, ăn uống không điều độ, ăn quá nhiều chất sống lạnh, hoặc thức ăn không sạch nên trường vị bị tổn thương, sức chống đỡ giảm sút và thử thấp nhiệt độc thừa hư xâm nhập, thấp nhiệt kết lại và đi xuống đại tràng làm tổn thương khí huyết.
Triệu chứng: Đau bụng, đại tiện lỏng, mót rặn hoặc phân có máu mũi, hậu môn nóng rát, nước tiểu ít đỏ, rêu lưới vàng cáu, mạch thường huyền, hoạt sác. Phép điều trị: Thanh lợi thấp nhiệt điều hòa khí cơ.
Dùng phương thuốc Bạch đầu ông thang: Bạch đầu ông 2 lạng (1 lạng bằng 37,8g theo hệ đo lường cổ), hoàng liên 3 lạng, hoàng bá 3 lạng, trần bì 3 lạng, săc uống ngày 1 thang. Công dụng: Thường dùng để chữa lỵ cấp tính, mạn tính do trực khuẩn, do a míp. Bạch đầu ông để thanh nhiệt độc ở phần huyết; Hoàng liên để thanh thấp nhiệt, làm khỏe trường vị; Hoàng bá để thanh thấp nhiệt ở hạ tiêu; Trần bì để thu sáp chỉ lỵ.
Thang kiết lỵ cấp: Rau sam 50g, cỏ nhọ nồi 50g, cỏ sữa nhỏ lá 50g, sắc uống. Rau sam để trị huyết lỵ, cỏ sữa nhỏ lá để trị lỵ nói chung, cỏ nhọ nồi để chỉ huyết.
Tân dịch ở đại tràng suy tổn: Thường do táo nhiệt ở trong cơ thể làm tân dịch ở đại tràng suy tổn, hoặc vị âm bất túc không xuống đến đại tràng. Thường thấy ở người già, sản hậu và giai đoạn sau của bệnh nhiệt. Biểu hiện: Phân khô, táo, khó ra, thường mấy ngày mới đại tiện một lần, kèm váng đầu, miệng hôi (do khí nghịch lên), mạch sáp hoặc tế, lưỡi đỏ ít tân dịch hoặc rêu vàng khô. Phép điều trị: Nhuận trường thông tiên (nhuận hạ).
Phương thuốc “Ma tử nhân hoàn”: Ma tử nhân 50g, bạch thược 250g, chỉ thực 250g, đại hoàn 500g, hậu phác 250g, hạnh nhân 250g, làm hoàn mật ong, mỗi lần dùng 9g, ngày uống hai lần với nước đun sôi. Chủ trị: Chữa các chứng táo bón kéo dài do tập quán, do lão suy, bệnh trĩ đi ngoài ra máu... Phương này có tiểu thừa khí thang (đại hoàng, chỉ thực, hậu phác) để tả táo nhiệt tích ở đại tràng nhằm hỗ trợ cho ma nhân để nhuận tràng thông tiên, hạnh nhân để giáng khí nhuận tràng, bạch thược để dương âm hòa lý, mật ong để nhuận tràng.
GS Hoàng Bảo Châu (nguyên Viện trưởng Viện Y học cổ truyền T.Ư)
