Phân bón tăng giá: Hai bộ quyết liệt họp, nông dân chờ thiệt hại?

Doanh nghiệp nói "do thị trường thế giới"

Giá phân bón thời gian gần đây đã tăng 50 - 80% (tùy sản phẩm) so với hồi đầu năm. Mức tăng này đã vượt quá sức chịu đựng của người nông dân

Theo số liệu tổng hợp từ thị trường của Bộ NN&PTNT, giá phân bón sản xuất trong nước tính đến ngày 8/8/2021 đã tăng rất cao so với tháng 1/2021, thậm chí có loại tăng hơn 70%.

Cụ thể, phân urê Phú Mỹ tăng 83,7% (từ 6.750đ/kg lên 12.400đ/kg), urê Cà Mau tăng 72% (từ 6.800đ/kg lên 11.700đ/kg); DAP Đình Vũ tăng 67,3% (từ 8.550đ/kg lên 14.300đ/kg); NPK Bình Điền tăng 24,3% (NPK 16-16-8+13S từ 8.860đ/kg lên 10.760đ/kg).

Với phân bón nhập khẩu, SA bột của Trung Quốc tăng 60,6% (từ 3.270đ/kg lên 5.250đ/kg); DAP 64% nhập khẩu Trung Quốc tăng 50% (từ 11.200đ/kg lên 16.800đ/kg); kali tăng 72,9% (kali miểng Israel từ 6.650đ/kg lên 11.500đ/kg).

Lý giải nguyên nhân tăng giá này, Cục trưởng Cục Hóa chất (Bộ Công Thương) Nguyễn Văn Thanh cho rằng, giá phân bón tăng là do giá nông sản trên thế giới liên tục tăng trong thời gian qua (điển hình là giá gạo) kết hợp với tình hình thời tiết thuận lợi... đã thúc đẩy sản xuất nông nghiệp phát triển, kèm theo đó là nhu cầu phân bón.

Trong khi đó, do giá phân bón giảm quá sâu trong nửa đầu năm 2020, nguồn cung phân bón trên thế giới lại có xu hướng giảm nên không kịp đáp ứng nhu cầu phục hồi quá nhanh.

Bên cạnh đó, dịch Covid-19 được kiểm soát ở mức độ nhất định tại các thị trường lớn như Bắc Mỹ, châu Âu, Trung Quốc... đã khiến nhu cầu đối với mặt hàng này phục hồi rất nhanh. 

Các lãnh đạo doanh nghiệp phân bón lớn cũng đều cho rằng, nguyên nhân chính là do giá nguyên liệu đầu vào để sản xuất phân bón đã tăng mạnh. Cộng với chi phí vận chuyển tăng (giá dầu tăng và container rỗng bị thiếu kéo giá cước vận tải tăng lên 3 - 5 lần) do tác động của dịch Covid-19.

Tuy nhiên, trong khoảng 5 năm trở lại đây, Việt Nam đã cơ bản tự chủ được mặt hàng phân bón và nhu cầu sử dụng phân bón trong nước không tăng. Với 841 nhà máy sản xuất phân bón trên cả nước với công suất gần 30 triệu tấn/năm, sản lượng sản xuất phân bón đang gấp 3 lần so với nhu cầu.

Đặc biệt, với phân bón urê, Việt Nam có nhà máy phân đạm Hà Bắc và Ninh Bình đang dùng than đá làm nguyên liệu đầu vào để sản xuất phân đạm urê, còn Đạm Cà Mau và Đạm Phú Mỹ dùng khí đồng hành (khí thiên nhiên) dẫn trực tiếp từ các mỏ khai thác của Tập đoàn Dầu khí Việt Nam là mỏ dầu Bạch Hổ, các mỏ trong bể Cửu Long… để làm nguyên liệu. Rõ ràng, nguyên liệu đầu vào sản xuất phân đạm urê của Việt Nam, nếu quản lý tốt, có thể giảm sự không phụ thuộc vào giá nguyên liệu trên thị trường thế giới.

Đáng chú ý, dù công suất thiết kế các nhà máy trong nước đã gấp 3 lần nhu cầu, thì trong năm 2020, Việt Nam vẫn nhập khẩu tới 3,97 triệu tấn phân bón. Và chỉ trong 7 tháng đầu năm 2021 đã nhập 3,1 triệu tấn. Điều này cho thấy, năng lực sản xuất và nhập khẩu đều tăng và không có chuyện cung cầu đứt gãy, mà ngược lại, nguồn cung phân bón còn dư.

Hai bộ cũng "không rõ nguyên nhân"...

Theo ông Hoàng Trung, Cục trưởng Cục Bảo vệ thực vật, trong 6 tháng đầu năm 2021, sản xuất phân bón trong nước tăng 5% so với cùng kỳ năm trước, số lượng phân bón nhập khẩu cũng tăng khoảng 6% trong khi nhu cầu sử dụng không tăng, thậm chí giảm. Như vậy, không có chuyện cung cầu đứt gãy.

Ông Trung cho rằng, giá phân bón tăng là do giá nguyên liệu và cước vận tải tăng, nhưng việc tăng tới 50 - 80% chỉ trong vòng nửa năm là hết sức phi lý. Giá tăng cao còn có thể do đầu cơ tích trữ trục lợi.

Nhiều chủ đại lý cho biết, đến nay các đại lý đang rất khó tiếp cận nguồn phân bón từ các nhà máy lớn như Cà Mau, Phú Mỹ, Lào Cai, Hà Bắc, Ninh Bình… Nguyên nhân là các đại lý không được nợ tiền hàng như trước, thậm chí còn phải đặt cọc trước trong khi bán hàng cho người nông dân thì phải cho họ trả chậm.

Hiện nay, giá phân urê mà Đạm Phú Mỹ giao cho đại lý cấp 1 đang là 11.500đ/kg, còn giá phân urê mà Đạm Cà Mau giao cho các đại lý cấp 1 là 10.800đ/kg.

Trong khi đó, với việc chủ động được nguồn nguyên liệu, thậm chí giá than đá và khí đốt đang ở vùng thấp, thì các doanh nghiệp sản xuất urê đang có được siêu lợi nhuận.

Chưa kể, số liệu từ Tổng Cục Hải quan, 6 tháng đầu năm 2021 các doanh nghiệp sản xuất phân bón của Việt Nam đã xuất khẩu ra nước ngoài 667.000 tấn phân bón, tăng tới 44,7% so với 6 tháng đầu năm 2020.

Biên độ tăng giá của phân đạm urê cao hơn biên độ tăng giá của DAP, loại phân bón phụ thuộc phần lớn vào nguyên liệu nhập khẩu. Như vậy, biên độ lợi nhuận của các nhà máy khi bán urê sẽ cao hơn bán DAP.

Tuy nhiên, ông Trung cũng cho biết, lực lượng quản lý thị trường đã chỉ đạo hệ thống và cũng đã kiểm tra đánh giá một số tỉnh, thành phố và thấy rằng chưa phát hiện trường hợp nào găm hàng, tích trữ đầu cơ. Cục Bảo vệ thực vật cũng phối hợp với Tổng cục Quản lý thị trường thường xuyên trao đổi và có những thông tin để xử lý và trong thời gian tới sẽ tiếp tục thanh tra, kiểm tra.

Giá phân bón tăng mạnh đang ăn mòn lợi nhuận của người nông dân khiến ngày 11/8 vừa qua, Bộ NN&PTNT và Bộ Công Thương phải ngồi lại với nhau để tìm cách giải quyết vấn đề.

Sau cuộc họp giữa Bộ NN&PTNT và Bộ Công Thương, việc kiểm tra giá phân bón được phối hợp chặt chẽ giữa ngành chuyên môn ở một số tỉnh, thành phố khu vực phía Nam.

Ông Trần Minh Hải, Giám đốc Trung tâm Đào tạo và Tư vấn Kinh tế hợp tác - Tổ công tác đặc biệt khu vực phía Nam của Bộ NN&PTNT cho biết, một số tỉnh đã phản ứng bằng cách thanh tra, ngành nông nghiệp và lực lượng quản lý thị trường cũng tăng cường kiểm soát các điểm mua bán để góp phần bình ổn giá. Tuy nhiên, giá phân bón hiện nay vẫn còn cao.

Trong khi đó, giá phân bón tăng phi mã trước mắt làm giảm động lực sản xuất vụ mới và về lâu dài ảnh hưởng đến lợi nhuận, thu nhập của nông dân. Trong bối cảnh dịch bệnh khó khăn, giá nguyên liệu đầu vào leo thang, có thể là nguy cơ lớn ảnh hưởng tới an ninh lương thực quốc gia và phát triển của địa phương, đất nước.