Nhà giáo dục Vũ Thế Khôi: Học là tự tìm kiến thức để sống

Nhà giáo dục Vũ Thế Khôi.

Một sự ném đá hội đồng

Gần đây, nhiều phụ huynh phản đối việc con họ học sách Tiếng Việt 1 Công nghệ giáo dục. Vì sao vậy, thưa ông?

Đơn giản vì người ta không hiểu. Bố mẹ nhìn vào hình vuông, tròn, tam giác này chả hiểu gì cả, làm sao dạy con được. Nhưng lỗi là tại Bộ, sở, nhà trường. Cho thực hiện, nhưng tại sao không tuyên truyền: nó mới ở chỗ nào, hiệu quả ra làm sao.

Đường hướng đúng nhưng phải làm sao cho phụ huynh hiểu anh làm gì với con người ta. Người ta trao con cho anh, có phải trao chuột bạch đâu. Thay đổi mà chả có hướng dẫn, chuẩn bị gì, nên phụ huynh mới phản ứng. Những người chưa một phút tận mắt thấy buổi học theo sách công nghệ giáo dục (hoặc thấy mà chẳng hiểu gì), đang ném đá hội đồng công nghệ giáo dục và bộ SGK của Hồ Ngọc Đại.

Đúng là một sự ném đá hội đồng!

Điều mà tôi lo ngại là sự ném đá hội đồng do thiếu hiểu biết có nguy cơ dẫn tới vi phạm một nghị quyết đúng đắn mà Quốc hội ta phải mất hai chục năm mới thông qua được: một chương trình, nhiều bộ sách giáo khoa, phù hợp xu thế tiên tiến trong giáo dục thế giới. Nếu trở lại một chương trình một bộ SGK, tức là thụt lùi, mở lại đường cho độc quyền.

Cái chuyện một chương trình một bộ SGK là thực tế mà tất cả các nước đều phải chấp nhận lúc ban đầu. Và nó không phải là xấu. Nó cần thiết trong một giai đoạn. Nhưng một chương trình nhiều bộ SGK là cái đích phải tiến tới. Thậm chí sẽ đến lúc phải nhiều chương trình nhiều bộ SGK, miễn là cùng dẫn đến đạt một chuẩn quốc gia về kiến thức và các kỹ năng quy định cho học hết một cấp học.

Tại sao vẫn có ý kiến cho rằng phải cân nhắc việc thực hiện một chương trình nhiều bộ SGK?

Thực ra, nước ta đã bắt đầu như thế là tốt: phải tiến tới nhiều bộ SGK với điều kiện các bộ sách đó phải được thẩm định nghiêm túc, Bộ đừng làm kiểu như đã làm nhiều năm qua: vừa đá bóng vừa thổi còi. Phải lập những hội đồng thẩm định khách quan.

Nếu cá nhân làm sách tốt hơn sách của một tập thể các GS và TS cũng nên ủng hộ. Đừng nên vì cái bát nháo hiện nay về SGK do tổ chức biên soạn và thẩm định quá tồi, do sự thiếu hiểu biết trong xã hội về khoa học giáo dục hiện đại, mà thụt lùi lại mấy chục năm trước.

Công nghệ giáo dục triển khai ra 41, rồi cả 63 tỉnh thành có hiệu quả. Con em người dân tộc học theo sách này biết đọc, biết viết tiếng Việt đúng, trong khi học SGK của Bộ lên lớp 3 nhiều cháu vẫn chưa biết nói thạo tiếng Việt. Đấy là cái hiển nhiên nhất. Giám đốc của 6 tỉnh biên giới đã kiến nghị xin cho học sinh được học chương trình công nghệ giáo dục. Thử đến mà ngồi xem các cháu học hồ hởi, hứng thú thế nào. Sao lại cấm trẻ con học vui, nhẹ nhàng và hiệu quả.

Bao giờ hội nhập?

Là một nhà giáo dục, ông có nhận xét gì về công nghệ giáo dục của GS Hồ Ngọc Đại?

Công nghệ giáo dục là một lý thuyết giáo dục học hiện đại trên nền tảng tâm lý học hiện đại. Các nước tiên tiến đang đi theo hướng đấy. Ở Liên bang Nga mà tôi biết rõ, đường hướng này được nhà nước duyệt là một trong ba đường hướng giáo dục chính thức ở tiểu học, phụ huynh, với sự tư vấn của chuyên gia, tự lựa chọn cho con em mình, Bộ GD Liên bang không áp đặt dạy và học theo đường hướng nào.

Mình muốn hội nhập, nhưng thiên hạ đi một đường, riêng mình đi một nẻo thì bao giờ hội nhập? Xin nhấn mạnh lại: tôi không nói hai bộ sách đầu tiên ở ta theo hướng này đã hoàn hảo, nhưng cái đường hướng là đúng, tiên tiến hiện đại thực sự, đi đúng hướng với giáo dục thế giới, đặc biệt là GD tiểu học. Không nên vì một số kỹ thuật chưa hoàn chỉnh mà cùng chậu nước hắt luôn đứa bé đi.

Có thể vì nghe đến “công nghệ” giáo dục nên người ta ngại?

Gọi là công nghệ vì nó có từng bước một, thao tác tiếp thao tác để đi đến đích – cái kiến thức cần nắm. Thực chất công nghệ giáo dục của Hồ Ngọc Đại và gần đây có thêm nhóm Cánh buồm, là thực hiện một triết lý giáo dục: Học là tự học.

Từ cuối thế kỷ 19 đầu thế kỷ 20 phương Tây đã đề xuất cái đó vì cách mạng công nghệ thông tin khiến khối kiến thức của loài người tăng theo cấp số nhân, nếu cứ theo cách học cũ thì đến bao giờ mới xong. Vì vậy phải thay đổi, phải dạy cho trẻ em biết cách tự học, biết đánh giá và xử lí tình huống ngay từ giờ đầu tiên bước chân đến trường. Phải hình thành cho nó hành động trí tuệ sáng tạo, tự mình tìm đến kiến thức.

Trong khi đó tự học lại là cái kém nhất của học sinh chúng ta hiện nay?

Phải thay đổi từ triết lý giáo dục. Học không phải là nhồi nhét kiến thức. Cha tôi, cụ Vũ Đình Hòe, Bộ trưởng Giáo dục đầu tiên, đã viết trên báo Thanh Nghị trước Cách mạng tháng Tám: “Kiến thức không phải cứu cánh của giáo dục. Cứu cánh của giáo dục là hành động, hoạt động, là sống”. Giáo dục là để cho người ta vào đời làm việc được, sống được đấy là giáo dục vị nhân sinh mà cụ Hòe gọi là triết lý giáo dục của nước Việt Nam mới. Học để sống và làm việc trong cộng đồng, chứ không phải vì bằng cấp.

Mình dạy sẽ mâu thuẫn với nhà trường

Ông học về văn học Nga, dạy tiếng Nga, nhưng lại biết tiếng Pháp, tiếng Hán và đặc biệt có những bài viết rất sâu sắc về tâm lý, giáo dục học. Tất cả những cái đó là nhờ tự học?

Tôi học ở trường Đại học Sư phạm Lênin ở Liên Xô, các môn tâm lý học và giáo dục học được dạy cực kỳ cẩn thận. Hơn nữa mình thấy thích thú và cần thiết thì tự học, tự tìm đọc thêm. Còn tiếng Pháp tôi được học như ngoại ngữ 2 tự nguyện ở trường, nhưng thấy chưa đủ nên sau này tự học thêm cùng cụ Phạm Khắc Hòe. Mà rất lý thú, cụ dạy tôi qua bản Truyện Kiều dịch ra tiếng Pháp, nhờ đó mà tôi dịch được Kiều sang tiếng Nga.

Với những kinh nghiệm của mình, ông dạy sinh viên tự học như thế nào?

Ngay trong giáo trình tôi soạn có những bài học khiến học trò phải đi tìm sách báo mà đọc thì mới trả bài được. Ngay cả các bài dạy trên lớp tôi cũng không hoàn toàn lệ thuộc theo SGK mà tìm những bài đọc gần gũi với cuộc sống, hấp dẫn sinh viên, miễn là nó đảm bảo lượng kiến thực ngữ pháp và từ vựng mà chương trình quy định. Giờ của tôi không bao giờ điểm danh mà lúc nào cũng đông, cả sinh viên, thậm chí giáo viên trẻ trường khác đến dự.

Sinh viên thì thích, nhưng ông có gặp rắc rối gì không?

Tôi khốn khổ vì cái đó. Nay giáo vụ gọi lên, mai lãnh đạo hỏi tới. Nhưng tôi bảo, đấy, anh xem lớp tôi sinh viên đến đông như thế. Còn về ngữ pháp, cấu trúc, từ mới… các anh cứ kiểm tra đi. Thậm chí, từ những năm 80 thế kỷ trước tôi còn cho học trò phê bình thầy bằng phiếu kín.

Tôi qua hết rồi nên rất thông cảm với GS Hồ Ngọc Đại. Người làm khoa học nước ta nhiều khi không làm chủ được việc triển khai, nó còn phụ thuộc vào nhà nước, vào quy trình. Người ta bất chấp hiệu quả, người ta cần anh phải tuân thủ quy chế, để tiện quản lý.

Còn với con cháu trong nhà, ông có dạy cho họ tự học được không?

Dạy làm sao được. Các cháu tôi vẫn phải đi học thêm “tự nguyện”, không làm thế nào được. Vì nó là cả trào lưu xã hội. Và cái chính là bởi vì hệ thống giáo dục của mình như thế, vẫn chỉ trọng kiến thức, thi là thi kiến thức. Mình thấy sách của nhóm Cánh buồm hay thì mua về và hướng dẫn cho nó đọc thêm, thế thôi chứ làm sao dám dạy. Mình dạy sẽ mâu thuẫn với nhà trường. Đành chịu.

Xin cảm ơn ông đã chia sẻ!

Nhật Minh thực hiện