Nội bộ Mỹ đang chia rẽ về cách sử dụng đòn bẩy tài chính đối với chính quyền Taliban ở Afghanistan trong bối cảnh có nhiều chuyên gia cảnh báo quốc gia Nam Á sẽ phải đối mặt với thảm họa kinh tế và nhân đạo.
Một số nhân vật trong giới hoạch định chính sách của Mỹ cho rằng, việc ngăn chặn Taliban tiếp cận các nguồn tiền dự trữ và viện trợ quốc tế có nguy cơ gây tổn hại thêm cho người dân Afghanistan, trong khi nhiều nhà lập pháp bảo thủ lại cho rằng không nên từ bỏ áp lực tài chính đối với lực lượng này.
Đòn giáng vào Taliban cũng giáng vào người dân Afghanistan
Cuộc tranh luận tại Mỹ có tác động lớn tới Afghanistan, bởi Mỹ đóng vai trò là “người gác cổng” hiệu quả của hệ thống tài chính toàn cầu. Mỹ là nước thực thi quyết liệt nhất các lệnh trừng phạt nhằm vào Taliban và là thành viên quyền lực nhất trong Ngân hàng Thế giới (WB) cũng như Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF). Cả 2 tổ chức này đều đã ngừng hỗ trợ Afghanistan sau khi Taliban trở lại kiểm soát quyền lực.
Tuyên bố trên Twitter hồi tháng 8 vừa qua, Thống đốc ngân hàng trung ương Afghanistan khi đó, ông Ajmal Ahmady cho biết, trong số 9 tỷ USD tiền dữ trữ của Ngân hàng trung ương Afghanistan, khoảng 7 tỷ USD được giữ tại Cục Dự trữ Liên bang Mỹ.
Bà Elizabeth Threlkeld, Phó giám đốc Chương trình Nam Á tại Trung tâm Stimson, một tổ chức tư vấn của Washington, cho biết: “Chúng ta đang chứng kiến một cuộc khủng hoảng tiền mặt ập đến với Afghanistan vào thời điểm mà nước này ít có khả năng chi trả nhất. Đây là một thách thức đối với chính quyền Taliban trong tương lai và đối với các nhà hoạch định chính sách ở Washington cũng như các nước khác”.
Cắt đứt khả năng tiếp cận của Taliban với các nguồn lực hỗ trợ phát triển và dự trữ ngoại hối là “con dao hai lưỡi”, bởi bất kỳ đòn bẩy nào mà Washington đạt được trước Taliban cũng sẽ “giáng đòn vào túi tiền của người dân Afghanistan vào thời điểm nhiều khó khăn”, bà Threlkeld nói.
Theo WB, viện trợ quốc tế chiếm hơn 40% tổng sản phẩm quốc nội của Afghanistan trong năm 2020. Taliban trở lại nắm quyền cùng lúc với bối cảnh lạm phát, các dịch vụ cơ bản ngừng hoạt động, cuộc di tản quy mô lớn khỏi Afghanistan… cũng như việc giải thể Lực lượng Quốc phòng và An ninh Quốc gia Afghanistan - một trong những lực lượng sử dụng lao động lớn nhất tại nước này.
Bộ Tài chính Mỹ đã phát tín hiệu rằng các nhóm viện trợ có thể hoạt động ở Afghanistan với sự miễn trừ khỏi các lệnh trừng phạt nhằm vào Taliban, tuy nhiên một số nghị sỹ Dân chủ cho rằng, cần có một giải pháp rõ ràng hơn.
“Taliban bị liệt vào danh sách khủng bố toàn cầu được chỉ định đặc biệt (SDGT) kể từ năm 2002. Giờ đây, với sự củng cố quyền lực của Taliban, các hạn chế pháp lý đi kèm với chỉ định này đang gây ảnh hưởng không nhỏ đến lĩnh vực nhân đạo, có thể cản trở đáng kể các hoạt động viện trợ quan trọng ở Afghanistan trong thời điểm khủng hoảng”, một nhóm các nghị sĩ Dân chủ do Thượng nghị sĩ Dianne Feinstein bang California dẫn đầu nhấn mạnh trong lá thư gủi tới Bộ trưởng Tài chính Janet Yellen vào tuần trước.
Tùy thuộc vào hành động của Taliban
Ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken ngày 8/9 nhấn mạnh, Taliban sẽ phải tìm cách để được quốc tế công nhận bằng những hành động thực tế, và theo nhận định của Mỹ, điều này sẽ không dễ dàng đạt được trong một sớm một chiều.
Tuần trước, các nghị sỹ bảo thủ tại Mỹ đã kêu gọi chính quyền Tổng thống Biden không “rã băng” tài chính cho lực lượng cầm quyền mới ở Afghanistan.
“Chúng ta có thể và nên thiết lập các giải pháp thay thế nhằm hỗ trợ người dân Afghanistan, chứ không thể cho phép các nguồn lực này được sử dụng để củng cố chế độ áp bức của Taliban”, các thượng nghị sỹ đảng Cộng hòa, Marco Rubio và Rob Portman viết trong một bức thư gửi Bộ trưởng Tài chính Yellen.
Các thượng nghị sỹ này phản đối việc giải phóng nguồn tiền dự trữ của ngân hàng trung ương Afghanistan, đồng thời cho rằng, Mỹ nên “can thiệp” tại IMF để đảm bảo 450 triệu USD dự trữ trong Quyền rút vốn đặc biệt (SDR) vẫn bị phong tỏa.
Adnan Mazarei, một thành viên cấp cao tại Viện Kinh tế Quốc tế Peterson của Washington, đồng thời là cựu Phó Giám đốc tại IMF, nhận định, Taliban sẽ rất khó tiếp cận ngay được với các nguồn tiền dự trữ của chính phủ Afghanistan, bởi mọi việc không phải cứ tự động diễn ra khi có sự thay đổi chính quyền.
“Cần phải có sự công nhận của quốc tế và phải hiểu biết về các chính sách cũng như thực tiễn kinh tế của bất kỳ chính phủ mới nào”, ông Mazarei nói.
Những tranh cãi tại Mỹ trở nên căng thẳng hơn sau khi Taliban công bố nội các mới với nhiều nhân vật cứng rắn, thậm chí đang bị trừng phạt vì nằm trong danh sách khủng bố toàn cầu. Đặc biệt, trong số đó, bộ trưởng nội vụ mới là người đang bị Mỹ truy nã gắt gao.
Nội các mới cũng không bao gồm phụ nữ, đại diện các nhóm tôn giáo và dân tộc thiểu số khác. Điều này dường như đi ngược lại cam kết về một chính phủ “bao trùm” mà Taliban đã tuyên bố sau khi tiếp quản thủ đô Kabul hồi giữa tháng 8.
“Việc công nhận tính hợp pháp và hỗ trợ cho Taliban vẫn gây nhiều tranh cãi. Cần phải áp dụng ngay các biện pháp trừng phạt để ngăn chặn Taliban tiếp cận các nguồn lực tài chính. Tất cả những gì cần thực hiện để ngăn chặn khủng bố tiếp cập các nguồn lực nên được áp dụng trong trường hợp này”, ông Richard Goldberg, cố vấn cấp cao của Quỹ bảo vệ các nền dân chủ - một tổ chức có quan điểm cứng rắn ở Washington, cho biết.
Cách tiếp cận khác nhau giữa các nước
Nhà nghiên cứu Mazarei thuộc Viện Peterson cho rằng, các quốc gia khác nhau sẽ nối lại các chương trình viện trợ cho Afghanistan theo những các khác nhau vì tính hợp pháp của Taliban vẫn còn gây nhiều tranh cãi giữa các nước.
Nga đã bày tỏ sự phản đối đóng băng các quỹ của Afghanistan, đồng thời cảnh báo rằng Taliban bị dồn ép về kinh tế sẽ phải tìm cách tạo nguồn thu từ các hoạt động buôn bán ma túy.
Trong khi đó, Pakistan – nước đang chịu gánh nặng của cuộc khủng hoảng tị nạn và đã tiếp nhận hơn 3 triệu công dân Afghanistan, đề xuất một quỹ theo kiểu Kế hoạch Marshall cho Afghanistan.
“Châu Âu có nhiều rủi ro về dòng người tị nạn từ Afghanistan hơn Mỹ. Vì vậy, họ có động lực để nhanh chóng tái lập viện trợ cho Afghanistan”, ông Mazarei nhận định.
Về nội các lâm thời mới ở Afghanistan, ông Mazarei cho rằng: “Thật đáng tiếc, họ đã thiết lập một chính phủ rất ‘đúng kiểu Taliban’. Không có sự bao trùm như những gì họ đã tuyên bố. Tôi dự đoán họ cũng không thể nhanh chóng giải quyết các mối quan tâm của cộng đồng quốc tế, về an ninh hoặc về nhân quyền”./.
