Cứu sống bé gái nguy kịch vì bệnh sốt mò

Hội chứng thực bào hiếm gặp trong sốt mò

Bệnh viện nhi đồng 1 tiếp nhận bé gái N.K.C, 37 tháng tuổi, nhập viện ngày 27/10/2023 vì thiếu máu nặng. Bé ở Huyện Bến Cầu, tỉnh Tây Ninh. Gia đình làm nông, có nhiều ruộng lúa quanh nhà, cháu hoàn toàn khoẻ mạnh trước đây.

Bệnh sử cho thấy bé 4 ngày đầu sốt nhẹ, chán ăn, ngày 5 và 6 sốt cao hơn, nôn ói , da xanh xao và đi tiểu sậm màu. Bé nhập viện trong tình trạng thiếu máu nặng (dung tích hồng cầu 16%), gan to 4 cm dưới hạ sườn phải và lách to độ 4; các xét nghiệm tại cấp cứu cho thấy nhiễm khuẩn nặng CRP 188 mg/L, Ferritin 4403,85 ug/L, lactate 4,3 mmol/l; tổn thương phổi và tràn dịch màng phổi phải.

Nốt mò đốt trên cơ thể bé gái

Diễn tiến bé sốt cao kéo dài, tổn thương gan và thận nặng (men gan > 1000 UI/L), phản ứng viêm còn rất cao LDH: 2314.9 U/L, Ferritin: 10951 ug/L, đông máu nội mạch lan toả với D-Dimer > 20 ug/ml và tiểu cầu giảm 31.000/mm3; tổn thương phổi với hội chứng nguy kịch hô hấp cấp do viêm lan toả 2 phổi, tuỷ đồ có hình ảnh thực bào máu.

Bệnh nhân được giúp thở do tổn thương phổi, truyền máu, dùng kháng sinh Vancomycin và Carbapenem do tình trạng viêm phổi nặng, nhiễm khuẩn huyết và suy đa cơ quan nặng. Sau 2 ngày kháng sinh trên không đáp ứng, bé vẫn sốt cao kéo dài liên tục, qua hỏi bệnh và thăm khám kỹ ghi nhận sang thương da ở ngực phù hợp với sốt mò (hình dưới).

Kết quả phân lập tác nhân trong máu bằng PCR cũng ghi nhận Orientia tsutsugamushi phù hợp với tình trạng của trẻ. Bé được dùng Levofloxacin.

Tình trạng em sau 3 ngày điều trị bằng Levofloxacin: hết sốt, các chỉ số chức năng cơ quan cải thiện dần, được rút nội khí quản, và xuất viện sau 10 ngày điều trị.

Đây là ca bệnh sốt mò đầu tiên tại bệnh viện Nhi đồng 1 và là ca đầu tiên ở trẻ em được chẩn đoán ở miền Nam. Diễn tiến rất nặng và nguy kịch với các biến chứng có thể tử vong là rối loạn tri giác, viêm phổi suy hô hấp, tán huyết và đông máu nội mạch lan toả, cũng như là hội chứng thực bào máu rất hiếm gặp trong bệnh sốt mò.

Việc phát hiện tác nhân gây bệnh dựa vào xét nghiệm sang thương da bằng kỹ thuật PCR hiện đại và sử dụng kháng sinh Levofloxacin kịp thời đã giúp chẩn đoán và cứu sống cháu.

Nhiều biến chứng dễ tử vong nếu không phát hiện điều trị kịp thời

Bệnh sốt mò (hay còn gọi là sốt do ấu trùng mò hay sốt bờ bụi) là bệnh truyền nhiễm cấp tính gây ra bởi Orientia tsutsugamushi (một loại vi khuẩn thuộc họ Rickettsia và lây sang người thông qua ấu trùng mò thuộc họ Trombicula (tên Leptotrombidium). Các ấu trùng mò này thường có ký chủ trung gian là những loài động vật gặm nhấm, chủ yếu là chuột, chim hoặc gia súc, gia cầm.

Bệnh biểu hiện với sốt cao kéo dài, có vết loét da do ấu trùng mò đốt, phát ban dạng sẩn. Đặc điểm của vết loét thường 1 vết hình tròn hoặc bầu dục, đường kính khoảng 5-10 mm, không đau, không ngứa, viền đỏ và nổi gờ trên mặt da. Lúc đầu màu vàng xám, sau đó đóng vảy màu nâu hoặc đen. Vị trí hay gặp ở các nếp gấp của cơ thể như: tay, cổ, gáy, thân mình, đùi, bẹn, rốn... khoảng tuần thứ 2 kể từ khi mò đốt sang thương sẽ bong vảy để lại vết loét đáy sạch khô, màu đỏ tươi có viền cứng.

Từ vết loét, Orientia tsutsugamushi xâm nhập vào hệ bạch huyết gây viêm hạch tại chỗ rồi sưng, viêm và đau hạch toàn thân; đồng thời chúng xâm nhập vào máu, gây viêm nội mạc vi mạch máu toàn thân tổn thương viêm nhiễm các cơ quan.

Tổn thương phổi dẫn tới suy hô hấp

Bệnh diễn tiến từ nhẹ đến nặng, có thể gây biến chứng và tử vong.

Một số biến chứng có thể gặp như: Thần kinh: rối loạn tri giác, viêm màng não, viêm não, tổn thương thần kinh sọ não, viêm thần kinh ngoại biên;

Tim mạch: viêm tắc mạch máu, viêm cơ tim, truỵ tim mạch; suy thận; viêm phổi, suy hô hấp;

Ngoài ra có thể gây gan, lách, hạch to; hiếm hơn là đông máu nội mạch lan toả và hội chứng thực bào máu.

Bệnh diễn tiến nặng nhẹ tuỳ vào các yếu tố như: chủng O. tsutsugamushi gây bệnh, tuổi bệnh nhân (tuổi > 50 tỷ lệ tử vong 45% đến 60% nếu không điều trị).

Tỷ lệ tử vong một số nơi như Nhật 31,6%; Đài Loan 10%. Nguyên nhân tử vong thường do truỵ tim mạch, viêm cơ tim, xuất huyết, viêm phổi phổi, biến chứng viêm não- màng não. Ở Ấn Độ, 1/3 bệnh nhân nhập viện bị sốt mò nặng, suy đa cơ quan, với tỷ lệ tử vong trung bình 24%.

Chẩn đoán dựa vào bệnh sử, sang thương da và loại trừ các bệnh gây sốt kéo dài. Để chẩn đoán xác định tác nhân hiện nay dựa vào xét nghiệm PCR.

Điều trị: Kháng sinh Doxycycline, azithromycin hay quinolon. Thuốc hiệu quả nhất nếu được dùng ngay sau khi các triệu chứng bắt đầu.

Để phòng tránh bệnh, người lớn và trẻ em hạn chế đi vào vùng bụi rậm, cỏ thấp, vùng đất ẩm, vách núi, hang động. Khi đi vào những khu vực nghi có nhiều ấu trùng mò nên mặc quần áo dài, buộc kín gấu quần, mang tất, ủng.

Y văn ghi nhận ở miền Nam Việt Nam, khoảng 50% bệnh nhân bị sốt mò do ấu trùng đốt khi làm việc ở ruộng lúa.

Nếu bị các nốt đốt lạ và sốt cao, không rõ nguyên nhân, cần kiểm tra kỹ tất cả bề mặt da trên cơ thể tìm các vết đốt, sau đó cần đưa đến các cơ sở y tế sớm để được các bác sĩ khám bệnh, chẩn đoán và điều trị kịp thời.

PGS.TS.BS Phùng Nguyễn Thế Nguyên (Trưởng khoa Hồi sức Nhiễm- Bệnh viện Nhi Đồng 1)