Cảnh giác với phình động mạch chủ bụng ở người cao tuổi

Nguy cơ sốc hoặc tử vong

Trong bụng, ngay phía dưới rốn, động mạch chủ chia thành hai nhánh, được gọi là những nhánh động mạch chậu, mang máu đến cho từng chân. Khi một vùng bị yếu của động mạch chủ bụng giãn nở ra hoặc phình ra, nó được gọi là phình động mạch chủ bụng (AAA). Áp lực của máu chảy qua động mạch chủ bụng có thể khiến cho phần bị yếu của động mạch chủ phình ra, giống như một quả bóng.

Động mạch chủ bình thường có đường kính khoảng 2 cm. Tuy nhiên, một phình động mạch chủ bụng có thể có động mạch chủ giãn vượt quá mức an toàn khi nó phình ra. Túi phình là một nguy cơ cho sức khỏe vì nó có thể bị vỡ. Một túi phình bị vỡ có thể gây chảy máu trong nghiêm trọng, có thể dẫn đến sốc hoặc thậm chí tử vong.

Trường hợp ít gặp hơn, AAA có thể gây ra vấn đề sức khỏe nghiêm trọng được gọi là tắc mạch. Những cục máu đông hoặc mảnh vụn có thể hình thành bên trong túi phình và đi đến những mạch máu gây nghẽn, đau dữ dội hoặc thậm chí gây liệt chân.

Triệu chứng của AAA ban đầu là cảm thấy mạch đập trong bụng giống với nhịp đập của tim. Xuất hiện đau nhiều, đột ngột trong vùng bụng hoặc đau ở dưới lưng. Nếu điều này xảy ra, túi phình có thể sắp bị vỡ. Trường hợp hiếm, có thể bị đau nhức, bị tím tái ở các ngón chân hoặc bàn chân vì những mảnh vỡ từ túi phình gây tắc mạch máu nhỏ ở bàn chân và các ngón chân. Nếu túi phình của bạn bị vỡ, cơ thể đột ngột cảm thấy mệt lả, chóng mặt hoặc đau hoặc thậm chí có thể mất ý thức, cần đi cấp cứu ngay lập tức.

Hiện nay y học chưa tìm ra nguyên nhân gây phình động mạch chủ. Một số nhà nghiên cứu cho rằng sự viêm sưng này có thể gắn liền với chứng xơ vữa động mạch. Bên cạnh xơ cứng động mạch, những yếu tố khác có thể gia tăng nguy cơ phình động mạch chủ bụng gồm có: Nam giới trên 60 tuổi (nữ giới ít bị hơn); Trong gia đình có người bị AAA; Bị cao huyết áp; Hút thuốc. Phình động mạch chủ bụng được xác định bằng thăm khám, siêu âm và chụp một phim CT-Scan có tiêm thuốc cản quang.

Chưa có cách phòng ngừa hiệu quả

Sau khi xác định rõ bệnh, nếu phình động mạch chủ bụng nhỏ, bác sĩ có thể đề nghị “ thận trọng chờ đợi” theo dõi mỗi 6-12 tháng để tìm thấy những dấu hiệu thay đổi kích thước của túi phình. Nếu bị cao huyết áp, cần uống thuốc hạ huyết áp để làm giảm áp lực ở vùng bị yếu của túi phình. Nếu nghiện hút thuốc cần ngưng hút.

Mổ hở sữa chữa túi phình nếu kích thước khoảng từ 5 đến 5,5 cm hoặc quan sát thấy đang to ra. Bác sĩ phẫu thuật sẽ rạch một đường mổ trên bụng của bệnh nhân và thay thế phần  động mạch chủ bị phình bằng một ống ghép mạch máu nhân tạo. Ống ghép này được làm bằng chất liệu nhân tạo bền vững theo hình dạng và kích thước của động mạch chủ bình thường, cho phép máu chảy dễ dàng xuyên qua ống này. Sau phẫu thuật bạn có thể ở lại bệnh viện từ 4 đến 7 ngày. Tùy theo tình từ 6 tuần đến 3 tháng để phục hồi hoàn toàn. Hơn 90 % những mổ hở sửa chữa động mạch chủ có kết quả tốt lâu dài.

Thay vì mổ hở sửa chữa túi phình động mạch chủ, có thể đặt stent phủ nội mạch. Phương pháp này ít xâm lấn hơn vì bác sĩ phẫu thuật thường sẽ chỉ cần thực hiện những đường rạch nhỏ ở vùng đùi để luồn những catheters vào đó. Trong quá trình phẫu thuật, bác sĩ phẫu thuật sẽ nhìn vào những hình ảnh X quang trực tiếp, được chiếu trên một màn hình video để đưa một ống bằng kim loại hoặc bằng vải, được gọi là stent phủ nội mạch (hoặc endograft) vào vị trí của túi phình động mạch chủ.

Giống như ống ghép trong mổ hở, stent phủ nội mạch cũng làm cho động mạch chủ được vững chắc hơn. Thời gian phục hồi của stent phủ nội mạch thường ngắn hơn so với mổ hở và thời gian nằm viện của bạn có thể giảm xuống còn từ 2 đến 3 ngày. Tuy nhiên phương pháp này đòi hỏi phải thường xuyên kiểm tra sau mổ bằng những chẩn đoán hình ảnh như chụp CT scan sau khi stent phủ nội mạch để bảo đảm stent phủ tiếp tục hoạt động tốt. Stent phủ nội mạch cũng có thể cần nhiều thủ thuật để chỉnh sửa hơn phương pháp mổ hở. Hơn nữa, một số phình động mạch chủ có thể có hình dạng không phù hợp cho phương pháp này do mức độ lan rộng của túi phình, hoặc do liên quan của túi phình với động mạch thận hoặc do những vấn đề khác.

BS Hoàng Ngọc Anh

(Trung tâm y tế dự phòng Hà Nội)