Hạn chế rác thải nhựa: Hoàn thiện chính sách, tăng thuế, khuyến khích tái chế

Túi nilon - hại nhưng vẫn dùng

Hiện nay, rác thải nhựa đang là vấn đề nhức nhối toàn cầu, mỗi năm lượng rác thải được sản sinh ra đủ phủ kín 4 lần diện tích bề mặt Trái Đất, trong đó 13 triệu tấn chất thải nhựa được đổ ra đại dương. Theo báo cáo của Liên Hợp Quốc năm 2018, Việt Nam xếp thứ 17/109 quốc gia có mức độ ô nhiễm cao do rác thải nhựa. 80% lượng rác thải ra biển của Việt Nam xuất phát từ các hoạt động trên đất liền.

Số liệu của Bộ TN&MT cho thấy, lượng chất thải nhựa và túi nilon ở Việt Nam hiện vẫn ở mức rất cao, chiếm khoảng 8 - 12% trong chất thải rắn sinh hoạt, xấp xỉ 2,5 triệu tấn/năm. Tính riêng các loại túi nilon, ước tính mỗi năm Việt Nam sử dụng và thải bỏ khoảng hơn 30 tỷ túi/năm. Đây là một gánh nặng cho môi trường, thậm chí còn dẫn đến thảm họa mà các chuyên gia môi trường gọi là ô nhiễm trắng.

Theo thống kê, lượng túi nilon mỗi hộ gia đình tiêu thụ trung bình khoảng 1kg túi nilon/tháng. Riêng tại Hà Nội và TPHCM, mỗi ngày có khoảng 80 tấn nhựa và túi nilon thải ra môi trường. Trong số này, chỉ khoảng 17% số túi nilon được thường xuyên tái sử dụng, số còn lại đều bị thải bỏ sau khi dùng một lần. Nếu tính chỉ số sản phẩm nhựa trên đầu người, đến nay là trên 41kg/người/năm, trong khi chỉ số này năm 1990 là 3,8kg/người/năm.

Theo ghi nhận thực tế, việc người dân sử dụng túi nilon và các sản phẩm nhựa dùng một lần hiện vẫn còn khá phổ biến, thậm chí nhiều người rất thích dùng túi nilon vì tiện lợi, đáp ứng công năng bao gói, chứa đựng hàng hóa và giá thành sản xuất rẻ. Tìm hiểu được biết, túi nilon có nhiều loại cỡ từ 0,5kg, 2kg đến 5kg đều có giá bán từ 27.000 - 35.000đ/kg tùy từng chất lượng túi. Về số lượng, loại túi 5kg thì được khoảng 150 - 200 cái/kg, còn loại 2kg sẽ được 300 - 350 cái/kg. Tại Hà Nội, trong một số siêu thị lớn, với túi nilon đựng rác sẽ có giá từ 43.000 - 100.000đ/kg; còn túi nilon bọc thực phẩm sẽ có giá 80.000 - 140.000đ/kg.

Túi nilon và các vật dụng có nguồn gốc từ nhựa được sử dụng rất phổ biến, dù đã có những cảnh báo về tác hại to lớn và nhiều mặt tới môi trường, sức khoẻ cộng đồng.

Khảo sát của phóng viên tại một số chợ trên địa bàn Hà Nội như chợ Hà Đông, Ngã Tư Sở, Nam Trung Yên… cho thấy, việc người dân đi chợ mua sắm ra về ai cũng cầm trên tay rất nhiều loại túi nilon đựng đồ khác nhau vẫn luôn là hình ảnh hiện hữu. Anh Hoàng Văn H. (phố Mễ Trì Thượng, phường Mễ Trì, quận Nam Từ Liêm, Hà Nội) cho biết, để hạn chế dùng túi nilon và các sản phẩm nhựa dùng một lần là việc không phải dễ, bởi đó là thói quen khi mua hàng. Từ trước đến giờ khi đi chợ mua bất kỳ món đồ nào anh cũng được người bán cho vào túi nilon mang về, có khi mỗi thứ được đựng trong một túi. Nhiều khi chỉ mua vài ba quả chanh tươi hay ít tỏi khô, mấy cây hành lá, mớ rau cũng phải để vào túi nilon cho tiện.

Tăng thuế túi nilon, rác thải nhựa

Theo dự thảo của Bộ TN&MT, Tổng cục Môi trường có trách nhiệm xây dựng, hoàn thiện chế định quản lý chất thải rắn trong dự án Luật Bảo vệ môi trường (sửa đổi) theo hướng xem chất thải và chất thải nhựa là tài nguyên; có các quy định về quản lý chất thải nhựa. Rà soát, đề xuất sửa đổi Quyết định số 73/2014/QĐ-TTg về danh mục phế liệu được phép nhập khẩu theo hướng chỉ cho phép nhập khẩu phế liệu nhựa sạch, có giá trị tái chế cao, không nhập khẩu phế liệu nhựa sử dụng một lần.

Cùng với đó, Bộ TN&MT sẽ nghiên cứu, xây dựng cơ chế khuyến khích tổ chức, cá nhân phân loại chất thải nhựa sử dụng một lần và túi nilon khó phân hủy tại nguồn, tạo điều kiện thuận lợi để thu gom, tái chế. Tập trung thực hiện Chiến lược quốc gia về quản lý tổng hợp chất thải rắn đến năm 2025, tầm nhìn đến năm 2050 (điều chỉnh theo Quyết định số 491/QĐ-TTg) với mục tiêu sử dụng 100% túi nilon thân thiện với môi trường tại các trung tâm thương mại, siêu thị thay thế cho túi nilon khó phân hủy; hạn chế và tiến tới chấm dứt việc nhập khẩu, sản xuất và cung cấp các loại túi nilon khó phân huỷ kể từ năm 2026 tại các trung tâm thương mại, siêu thị...

Mới đây, Thủ tướng Chính phủ đã giao Bộ Tài chính nghiên cứu, trình cấp có thẩm quyền sửa đổi, bổ sung Luật Thuế bảo vệ môi trường theo hướng mở rộng đối tượng chịu thuế và tăng mức thuế đối với túi nilon, bao bì và sản phẩm nhựa khác; nghiên cứu đề xuất đánh thuế vật liệu nhựa gốc. Đồng thời, phối hợp Bộ TN&MT nghiên cứu, đề xuất chính sách tài chính nhằm thúc đẩy, khuyến khích các hoạt động tái chế chất thải và tái chế chất thải nhựa; xem xét cơ chế ưu đãi, hỗ trợ đối với túi nilon thân thiện môi trường, các sản phẩm nhựa tái chế và các vật liệu thân thiện với môi trường…

Theo PGS.TS Đinh Trọng Thịnh, giảng viên cao cấp Học viện Tài chính cho biết, rác thải nhựa đang gia tăng không ngừng và hiện hữu mối hiểm họa khôn lường với môi trường sống. Việc đánh thuế bảo vệ môi trường túi nilon không phải chỉ ở Việt Nam mà hầu hết các quốc gia trên thế giới đều áp dụng. Đây được coi là một trong những giải pháp để hạn chế sử dụng sản phẩm có hại và hủy hoại môi trường, tuy nhiên không được như kỳ vọng.

“Mức thuế bảo vệ môi trường đối với mặt hàng túi nilon là 50.000đ/kg trong khi giá bán sản phẩm này trên thị trường chỉ 20.000 - 30.000đ/kg, rõ ràng là có vấn đề. Chả ai kinh doanh mà để tiền bán ra thấp hơn tiền thuế cả. Thực tế, nếu giá bán túi nilon thấp hơn giá thuế thì chắc chắn có vấn đề hoặc túi đó là sản xuất lậu. Ở đây cần phải quy trách nhiệm cho các cơ quan quản lý cụ thể là trách nhiệm của người đứng đầu quản lý thị trường”, ông Thịnh cho biết.

Cũng theo vị chuyên gia này, nếu tính đúng, đủ và giám sát chặt chẽ doanh thu của cơ sở sản xuất kinh doanh túi nilon, nhất là các hộ thuế khoán, chắc chắn giá túi nilon phải bán cao gấp ít nhất 4 - 5 lần hiện nay. Bởi ngoài thuế bảo vệ môi trường 50.000đ/kg, một ký túi nilon còn bao gồm thuế giá trị gia tăng, chi phí nguyên liệu, máy móc, nhân công, mặt bằng, điện, nước, vận chuyển, vốn... Vì thế, để kiểm soát và ngăn chặn được việc này cần bài toán quyết liệt và lâu dài.