Vùng gene lây lan của virus có biến đổi
Đang càn quét khắp London và miền Nam nước Anh, biến thể mới của virus gây Covid-19 được xác định rất dễ lây lan. Theo các nhà khoa học Anh, dù khả năng lây truyền cao hơn 70% so với chủng hiện tại, nhưng không có bằng chứng cho thấy biến thể mới dễ khiến bệnh trở nặng hơn hay dễ gây tử vong hơn. Anh cảnh báo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) rằng, biến thể mới có thể là nguyên nhân khiến số ca mắc Covid-19 tại đây tăng vọt.
Lúc vừa phát hiện biến thể virus mới, giới chức y tế Anh chưa thể xác định việc số ca nhiễm tăng vọt là do tình trạng không tuân thủ quy định phòng dịch rộng rãi hay vì virus lây lan mạnh hơn. Sau khi điều tra kỹ càng, họ mới kết luận rằng đột biến này có khả năng lây truyền cao, nhưng không làm gia tăng số ca nặng hay gây ảnh hưởng sức khỏe nghiêm trọng hơn thông thường. Vấn đề hiệu quả của văcxin Covid-19 với biến thể mới vẫn đang được nghiên cứu, giới chức y tế Anh chưa đưa ra kết luận chính thức.
PGS.TS Đinh Duy Kháng, Viện Công nghệ Sinh học, Viện Hàn lâm KH&CN Việt Nam cho biết, những biến đổi ở gene virus corona mà các nhà khoa học Anh phát hiện ra tạm thời chưa ảnh hưởng đến quá trình nghiên cứu và sản xuất văcxin. Lý do là trên mỗi virus đều có 2 vùng gene độc lập là vùng gene quyết định đặc tính kháng nguyên và vùng gene liên quan đến đặc tính lây lan. Dù trong virus có một số vùng kháng nguyên trùng nhau, nhưng hầu hết là độc lập, 2 đặc tính này cũng hoàn toàn độc lập với nhau. Hay có thể nói đơn giản, khả năng lây nhiễm của virus nằm ở vùng gene khác, còn khả năng tạo ra đáp ứng miễn dịch bảo hộ để giết chết chính nó (nghiên cứu văcxin dựa trên vùng gene này) nằm ở vùng gene khác.
Ngay khi phát hiện ra virus này, các nhà khoa học Anh đã dùng công nghệ gene để giải mã và phát hiện ra rằng, vùng gene liên quan đến tính lây lan của virus đã biến đổi, nên gọi là biến chủng của virus corona. Khi phát hiện ra biến thể này, các nhà khoa học sẽ nghiên cứu để đưa vào văcxin đang nghiên cứu để văcxin thích ứng với gene đã biến chủng này.
Biến thể ở virus là bình thường
Theo PGS.TS Đinh Duy Kháng, virus tiến hóa và tạo ra biến thể không phải chuyện bất thường. Các nhà khoa học đã tìm thấy hàng nghìn đột biến của virus gây Covid-19 qua nhiều mẫu bệnh phẩm, hầu hết đều không hề vượt trội về khả năng lây lan hay khiến bệnh trở nặng. Trong nghiên cứu văcxin nói chung, luôn phải kết hợp giám sát với dịch tễ học liên tục đối với tác nhân gây bệnh để xem virus có biến đổi gì không, sự biến đổi đó có “trốn” được văcxin đã nghiên cứu và sản xuất không. Đây là công việc song song, giống như đi bằng hai chân vậy. Cho nên virus đã biến thể không phải là điều gì quá nghiêm trọng, không ảnh hưởng đến quá trình nghiên cứu và sản xuất văcxin.
GS Nông Văn Hải, Viện Hàn lâm KH&CN Việt Nam cho biết, biến chủng mới của virus corona được đặt tên vắn tắt là VUI-202012/01 và được xác định bởi một tập hợp gồm 17 thay đổi hay đột biến. Một trong những đột biến quan trọng nhất là N501Y trong protein gai mà virus sử dụng để liên kết với thụ thể ACE2 của người. Về lý thuyết, những thay đổi trong phần protein gai này có thể dẫn đến việc virus trở nên dễ nhiễm hơn và dễ lây lan giữa người với người. Tuy nhiên, hệ gene của SARS là phân tử RNA luôn trải qua đột biến ngẫu nhiên với tần suất trung bình 1 - 2 điểm/tháng. Như vậy, tính từ khi dịch bùng phát ở Vũ Hán đến nay vừa tròn 1 năm. Theo xác suất, SARS-CoV-2 qua 1 năm có thể có từ 12 - 24 đột biến điểm là bình thường. Việc biến thể VUI-202012/01 có 17 điểm đột biến cũng là nằm trong ngưỡng của quy luật.
Thời gian tới, các nhà khoa học sẽ phải làm rõ virus biến chủng đó thì hệ gene đã thay đổi thế nào, có gắn với đặc tính biến chủng không. Nếu nó lây lan nhanh như vậy thì đặc tính kháng nguyên ở virus có thay đổi hay không, virus có “trốn” được văcxin đã sản xuất hay không. Để làm được điều đó thì giám sát dịch tễ học phân tử phải luôn thực hiện song hành, phát hiện được ngay lập tức những virus đã biến chủng bất thường.
Với công nghệ hiện đại ngày nay, người ta có thể giải mã ngay lập tức virus đã biến chủng ở đoạn gene nào, văcxin có đáp ứng miễn dịch được cho đoạn gene đó hay không.
