Ngày 24/12/2025, lực lượng đặc nhiệm Ukraine đã tiến hành một chiến dịch tấn công phối hợp tại miền nam nước Nga, phá hủy một máy bay tuần tra – chống ngầm Il-38N của Hải quân Nga, đồng thời sau đó tiếp tục tập kích một tàu ngầm gần căn cứ hải quân Novorossiysk. Thông tin do Cơ quan An ninh Ukraine (SBU) công bố cho thấy chiến dịch này đánh dấu bước mở rộng đáng kể năng lực tác chiến của Ukraine tại Biển Đen, đặc biệt trong việc làm suy yếu hệ thống giám sát và chống ngầm của Nga.
Theo SBU và các video lan truyền trên mạng xã hội, chiến dịch được triển khai theo nhiều giai đoạn. Giai đoạn đầu là cuộc tấn công bằng UAV nhằm vào chiếc Il-38N đang đỗ tại căn cứ không quân Yeysk. Đây được xác định là máy bay tuần tra – chống ngầm duy nhất còn hoạt động của Nga tại Biển Đen vào thời điểm đó. Sau khi loại bỏ mục tiêu then chốt này, Ukraine tiếp tục tiến hành đòn đánh nhằm vào một tàu ngầm Nga tại hoặc gần căn cứ Novorossiysk, giáng một đòn hiếm hoi vào mạng lưới giám sát trên không của Hải quân Nga, ngay cả khi khu vực này nằm xa tiền tuyến.
Il-38N, có tên định danh NATO là “Sea Dragon”, giữ vai trò đặc biệt quan trọng trong lực lượng không quân hải quân Nga. Được phát triển từ khung thân máy bay Il-18 thời Liên Xô, Il-38N là nền tảng chủ lực cho các nhiệm vụ tuần tra biển tầm xa và tác chiến chống ngầm. Máy bay đảm nhiệm việc phát hiện, theo dõi tàu ngầm, giám sát tàu mặt nước, trinh sát biển và truyền dữ liệu mục tiêu cho tàu chiến, tàu ngầm cũng như các đơn vị phòng thủ ven biển.
Phiên bản Il-38N được hiện đại hóa sâu với hệ thống nhiệm vụ Novella-P-38N, bao gồm radar tìm kiếm đa chế độ, cảm biến quang – hồng ngoại, thiết bị trinh sát điện tử, hệ thống xử lý phao sonar và cảm biến từ trường để phát hiện tàu ngầm. Nhờ đó, máy bay có khả năng phát hiện các mối đe dọa dưới nước có tín hiệu thấp, kể cả các phương tiện không người lái.
Trong bối cảnh chiến sự Nga – Ukraine, Il-38N ngày càng trở nên quan trọng khi Ukraine mở rộng sử dụng UAV mặt nước và dưới nước để thách thức ưu thế hải quân Nga. Theo phía Ukraine, Il-38N là nền tảng trên không duy nhất của Nga tại Biển Đen có khả năng phát hiện hiệu quả UAV ngầm Sub Sea Baby, khiến nó trở thành mục tiêu ưu tiên trong chiến lược tấn công của Kiev.
Hình ảnh video cho thấy UAV chiến đấu của Ukraine đã đánh trúng chiếc Il-38N khi máy bay đang đỗ tại sân bay Yeysk. Vụ nổ xảy ra ngay phía trên khoang radar và hệ thống nhiệm vụ – nơi đặt các thành phần cốt lõi của hệ thống Novella-P-38N – gây thiệt hại nghiêm trọng cho thiết bị điện tử và ít nhất một động cơ, khiến máy bay hoàn toàn mất khả năng tác chiến.
Việc mất Il-38N mang ý nghĩa đặc biệt nghiêm trọng đối với Nga, bởi số lượng loại máy bay này còn lại rất hạn chế, ước tính chưa đến một chục chiếc trong toàn bộ Hải quân Nga, trong đó chỉ có vài chiếc triển khai ở khu vực phía nam. Dòng máy bay này đã ngừng sản xuất từ lâu, quá trình nâng cấp chậm chạp và các lệnh trừng phạt của phương Tây khiến Nga khó tiếp cận linh kiện và công nghệ thay thế. Do đó, tổn thất này gây suy giảm lâu dài năng lực tuần tra biển và chống ngầm của Nga.
Sau khi Il-38N bị loại khỏi vòng chiến, lực lượng hải quân Nga tạm thời mất nền tảng trinh sát – chống ngầm trên không hiệu quả nhất tại phía đông Biển Đen. Điều này đã tạo điều kiện cho cuộc tấn công tiếp theo của Ukraine nhằm vào tàu ngầm Nga ở Novorossiysk.
Dù Kiev không công bố mức độ thiệt hại của tàu ngầm, trình tự sự kiện cho thấy Ukraine đang áp dụng cách tiếp cận tác chiến có tính toán, tập trung vô hiệu hóa các phương tiện cảnh báo sớm và giám sát trước khi tấn công các mục tiêu hải quân giá trị cao.
Đối với Nga, sự việc cho thấy mức độ dễ tổn thương ngày càng lớn của các tài sản hàng không khan hiếm và khó thay thế trước UAV tầm xa của Ukraine, ngay cả ở những khu vực cách xa chiến tuyến.
Với Ukraine, đây là minh chứng cho việc vận dụng hiệu quả chiến tranh bất đối xứng, đánh vào các “mắt xích then chốt” thay vì đối đầu trực diện với sức mạnh hải quân Nga. Việc phá hủy Il-38N được xem là một trong những tổn thất nghiêm trọng nhất của không quân hải quân Nga tại Biển Đen, đồng thời phản ánh sự thay đổi rõ rệt trong cán cân sức mạnh trên biển theo hướng có lợi cho Ukraine.
