Hổ phụ sinh hổ tử

Nguyễn Hoàng sinh ngày 10 tháng 8 năm Ất Dậu (28/8/1525) đời Lê Cung Hoàng. Ông là con trai thứ hai của An Thành hầu Nguyễn Kim, Hữu vệ Điện tiền tướng quân thời Hậu Lê.

Sau khi Mạc Đăng Dung tiếm ngôi vua Lê (năm Đinh Hợi 1527), Nguyễn Kim đưa con em tránh sang Ai Lao, nuôi chí khôi phục nhà Lê. Ông thu nạp hào kiệt tìm con cháu nhà Lê để lập làm vua. Năm Quý Tỵ (1533) ông tìm được người con trai nhỏ của vua Lê Chiêu Tông tên là Ninh, tôn lên làm vua, lấy niên hiệu là Nguyên Hòa, đó là vua Lê Trang Tông (1533- 1548).

Nguyễn Kim được phong là Thượng phụ Thái sư Hưng Quốc công, coi giữ việc trong, ngoài. Ông thu nạp Trịnh Kiểm làm tướng quân. Nguyễn Kim thấy Trịnh Kiểm là người có tướng lạ, gả con gái trưởng là Ngọc Bảo cho, sai coi mã quân và xin vua phong làm tướng quân.

Nguyễn Kim đem quân đóng giữ Nghệ An, hào kiệt theo về rất đông. Năm Nhâm Dần (1542), Nguyễn Kim tuần hành trong hạt Thanh Hóa, tiếng quân lừng lẫy, xa gần đều phục.

Năm Quý Mão (1543), Nguyễn Kim, Trịnh Kiểm rước vua Trang Tông về Tây Đô (Thanh Hóa) để đánh nhà Mạc, được tấn phong là Thái tể, Đô tướng thiết chế thủy, bộ chủ dinh. Năm Ất Tỵ (1545) Nguyễn Kim bị hàng tướng nhà Mạc Dương Chấp Nhất đầu độc chết, thọ 78 tuổi. Vua Lê tặng là Chiêu huân tinh công, táng ở núi Thiên Tôn, huyện Tống Sơn.

Những năm Nguyễn Kim sang Ai Lao, Nguyễn Hoàng mới 2 tuổi. Thực lục chép rằng: "Chúa tướng vai lân, lưng hổ, mắt phượng, trán rồng, thần thái khôi ngô, thông minh tài trí, người thức giả biết là bậc phi thường".

Nguyễn Kim giao cho cậu (anh vợ) Nguyễn Ư Dĩ nuôi. Lớn lên Nguyễn Hoàng được Ư Dĩ kiến lập công nghiệp cầm quân đánh giặc. Ông đi đánh Mạc Phúc Hải và các bè đảng, chém được tướng giặc ở huyện Ngọc Sơn. Đến đời Lê Trung Tông (1548- 1556) năm Thuận Bình, vì có quân công Nguyễn Hoàng được tiến phong Đoan Quốc công.

Chọn Thuận Hóa làm chốn dung thân

Thấy Trịnh Kiểm nghi kỵ, Nguyễn Ư Dĩ bàn với Nguyễn Hoàng là nhờ chị gái Ngọc Bảo nói với Trịnh Kiểm cho vào trấn thủ Thuận Hóa. Trịnh Kiểm đồng ý và dâng biểu lên vua Anh Tông nói: "Thuận Hóa là đất hình thế quan trọng, binh tài do đó mà ra, hồi quốc sơ nhờ đó mà dựng nên đại nghiệp. Nay lòng dân hãy còn phản trắc, nhiều kẻ vượt biển đi theo họ Mạc, sợ hoặc có kẻ dẫn giặc về cướp, nếu không được tướng giỏi trấn giữ vỗ về thì không xong. Đoan quốc công (Nguyễn Hoàng) là con nhà tướng giữ Quảng Nam làm ỷ giốc thì mới khỏi lo đến miền Nam".

Vua Lê chấp nhận, trao cho Nguyễn Hoàng Trấn tiết (cờ vua trao làm quyền trấn thủ), ủy thác cho mọi việc, hàng năm nạp cống phú về triều.

Tháng 10 năm Mậu Ngọ (1558) Đoan Quốc công Nguyễn Hoàng (lúc này 34 tuổi) và đoàn tùy tùng trong đó có nhiều đồng hương Tống Sơn và nghĩa dũng Thanh Hóa tiến vào Cửa Việt lên Quảng Trị và đóng dinh tại làng Ái Tử (nay là huyện Triệu Phong). Do danh tiếng của cha là Nguyễn Kim và đức tính của ông đã làm cho những người cùng đi quý mến.

Lúc đầu, Nguyễn Hoàng vừa lo xây dựng, củng cố Thuận Hóa để dung thân, vừa lo chống quân nhà Mạc đang đánh phá khắp nơi, Nguyễn Hoàng vẫn thường ra chầu vua Lê ở Thăng Long. Tháng giêng năm Canh Ngọ (1570), ông vừa từ Tây Đô về liền dời dinh sang xã Trà Bát (thuộc huyện Đăng Xương).

Vua Lê triệu Tổng binh Quảng Nam là Nguyễn Bá Quỳnh về trấn thủ Nghệ An giao cho Nguyễn Hoàng kiêm lãnh cả hai xứ Thuận, Quảng (Thuận Hóa- Quảng Nam). Ông đeo ấn Tổng trấn tướng quân, đặt quân hiệu là dinh Hùng Nghĩa. Năm Nhâm Thân (1572) đánh bại tướng nhà Mạc là Lập Bạo, năm sau Quý Dậu (1573), vua Lê sai sứ đem sắc phong Nguyễn Hoàng làm Thái phó.

(còn nữa)